|
—
alohida olingan fan doirasida ichki ilmiy rivojlanish sifatida;
—
fanlararo o‘zaro aloqadorlik doirasida, ya’ni bir
ѐ
ki bir necha sohalar
doirasida;
13
—
maxsus yaxlit ilmiy bilimlar doirasida kabilar.
YUqorida ko‘rsatib o‘tilgan yo‘nalishlar uyg‘unligini integrativ
ѐ
ndoshuv
sifatida tasavvur etish mumkin. Ikki va undan ortiq nisbatan mustaqil qismlarda
kecha
ѐ
tgan jara
ѐ
nlarni birlashtirish - integratsiyalashtirishning natijasi bo‘lishi
mumkin.
YAxlit tizimni tuzishda integratsiyalanuvchi aloqadorlik muhim ahamiyatga ega
bo‘lib, ularni ichki ilmiy aloqadorlik ham deb ataladi.
Tizimlashtirishdan ko‘zlangan asosiy maqsad ichki ilmiy aloqadorlikni tartibga
keltirish yo‘li bilan yaxlitlikni yuzaga keltirishdan iboratdir. Bu jara
ѐ
nda hosil
bo‘ladigan
yaxlitlik
yangi
sifat
ko‘rsatgichlariga
ega
bo‘ladi.
Integratsiyalashtirishning mohiyati, nazariy sintez vositasi sifatida yangi
darajadagi bilish natijalariga erishishdir. Mutaxassislikka oid fanlarni
integratsiyalab o‘rganish quyidagi masalalarni hal etishga qaratilgan:
mutaxassislikka oid fanlarni integratsiyalab o‘rganishning mohiyati,
mazmuni va uni amalga oshirish shart-sharoitlari va vositalarini o‘rganish;
turli
fanlar
mazmunini
integratsiyalashtirishning
ilmiy-nazariy
va
pedagogik-uslubiy asoslari bilan tanishish;
tahsil oluvchilarning o‘quv-bilish faolligi, mustaqilligi va bilimlar darajasini
integrativ oshirishda bilimlarning dolzarbligini isbotlash;
ijtimoiy-iqtisodiy, tashkiliy, ruhiy-pedagogik, texnik-texnologik bilimlarni
sintezlash talablari, imkoniyatlarini aniqlash.
Ko‘p hollarda ta’lim-tarbiya ishida integrativ, tizimli va majmuaviy
ѐ
ndoshuvlar sinonim sifatida talqin etiladi. Bu tushunchalarning umumiy
tomonlarini o‘rganila
ѐ
tgan ob’ektlarning turli qirra, tomon va xususiyatlari
tashkil etadi. Lekin ular bir-biridan mohiyatiga ko‘ra ham farqlanadi.
Ta’lim-tarbiya jara
ѐ
nida integrativ
ѐ
ndoshuvni amalga oshirish tizim
ѐ
ki
mavjud shakldagi yaxlit ob’ektning ichki va tashqi aloqalari, uni tashkil etish va
boshqarish qonuniyatlarini bilgan holda olib borilishi mumkin. Kichik
mutaxassislarni tay
ѐ
rlashda integrativ
ѐ
ndoshuv mutaxassislikka oid bilim, ish-
14
xarakat usullari va shaxsiy safat hamda fazilatlarni yaxlitligini ta’minlash uchun
qo‘llaniladi.18
Integrativ
ѐ
ndashuv mazmunan tutash, aloqador, mantiqiy bir-birini taqozo
etuvchi va bir-biriga singib chuqurlashtiruvchi va kengaytiruvchi o‘quv fanlarini
integratsiyalash uchun qo‘llanilib, yaxlit mantiqiy mukammal bilim, ish-harakat
usullari va shaxsiy sifatlarni tarkib toptirishni ko‘zda tutadi.
"Pedagogika" o‘quv predmeti integrativ fan sifatida quyidagi masalalar o‘z
echimini qanday topganligiga bog‘liq Holda uning samaradorligi aniqlanadi:
1. Integrativ o‘quv predmeti tarkibiga kiruvchi har bir o‘quv predmetining
qanday vazifa echimini ta’minlashdagi roli;
2. Nisbatan tor doiradagi o‘quv predmetlarining didaktik vazifalarini
integratsiyalash jara
ѐ
nida to‘liq saklab qolgan holda umumiy maqsadga
bo‘ysundirilishi;
3. Integrativ o‘quv predmetini o‘rganish metodikasi, shakli, metodlari, vositalari
va shart-sharoitlarini majmuaviy ishlab chiqish.
YUqorida ko‘rsatilgan fikrlarga xotima berib aytganda tizimli, majmuaviy
va integrativ
ѐ
ndashuvlarning umumiylik jihatlari mavjud bo‘lib, o‘ziga xos
tafovutlarga ham egadir. Umuman olganda integrativ
ѐ
ndoshuvga tizimli va
majmuaviy
ѐ
ndoshuvlarning natijasi sifatida qarash mumkin.
Integratsiya muammosini didaktik jihatdan tadqiq etilishi-uni ta’lim prinsipi
sifatida talqin etilishini talab etadi. Metodik nuqtai nazardan olib qaraganda
integratsiya ta’lim-tarbiya jara
ѐ
nini takomillashtiruvchi va ko‘zlangan natijani
kafolatlovchi shart-sharoit va usul deb tadqiq etilishidir.
Integrativ
ѐ
ndoshuv ilmiylik, kasbiy yo‘nalganlik, politexnizm, uzviylik,
muntazamlik, tizimlilik, ko‘rsatmalilik, tushunarlilik, tabaqalashtirish kabi
didaktik prinsiplar bilan aloqadorlik hamda uyg‘unlikda amalga oshiriladi. O‘z
navbatida integrativ
ѐ
ndoshuv ham hech qachon boshqa didaktik prinsiplarga
o‘xshab o‘qituvchiga biror tay
ѐ
r retsept bermaydi, ammo undan foydalanilgan
holda didaktik va metodik masalalar echimini aniqlaydi.
15
O‘quv materiali mazmunini integratsiyalash didaktik jara
ѐ
n sifatida ko‘p
qirrali, ko‘p o‘lchovli, tizim shaklidagi tadqiqot ob’ekti hisoblanadi. Uni tahlil
qilish (o‘rganish) tizimli-tuzilmaviy
ѐ
ndoshuvni talab etadi. CHunki uning
funksiyasi, tarkibi, tuzilishi va shu kabi muhim xususiyatlarini o‘rganish ko‘zda
tutiladi. Maxsus fanlarni integratsiyalashda ulardagi barcha xarakterli
xususiyatlarni sintezlash emas, balki eng muhim va umumiy g‘oyalar,
muammolarni sintezlash ko‘zda tutiladi.
Integratsiyalash
alohida
o‘quv predmetlari chegarasida amalga
oshiriladigan nazariy sintez vositasi sifatida va fanlararo sintez shaklida namo
ѐ
n
bo‘lib, bevosita umummilmiy bilimlarni tarkib toptirishni ko‘zda tutadi.
Ingegratsiya-sintezning yuqori darajasi hisoblanadi. Bilish jara
ѐ
nida, tahlil
qismlarga ajratish, sintez esa ularni birlashtirish (umumlashtirish) sifatida
namo
ѐ
n bo‘ladi.
Mamlakatimizda amalga oshirila
ѐ
tgan yangi o‘quv rejalari va dasturlariga
o‘tish davrida jamiyat va atrof-muhit o‘rtasidagi aloqalarni uyg‘unlashtirish,
atrof-muhitga jiddiy munosabatni o‘rnatish va shakllanish masalalari muhim
ahamiyat kasb etadi.
Gegel falsafadagi uslubni mazmun xarakatining shakli sifatida ko‘rsatadi.
Ta’lim jara
ѐ
nida turli hil tizimlar orqali o‘qituvchi va u bilan birga o‘quvchilar
o‘z bilim, qobiliyat va ko‘nikmalarini deduksiya, induksiya, sintez,
umumlashtirish, aniqlashtirish, taqqoslash shaklida ifodalashadi.
Barcha mantiqiy jara
ѐ
nlar uslubning mazmun bilan uzviy bog‘langan
ichki tomonini tashkil qiladi. Boshlang‘ich sinflarda o‘quv jara
ѐ
ni
foydalanila
ѐ
tgan usul, uslub va shakllarining turli - tumanligi bilan ajralib
turadi.
Ma’lumki, atrof-muhitga jiddiy munosabatlar poydevori boshlang‘ich sinflarda
o‘rgatiladi. SHuning uchun ta’limning natijasi maktab ta’limining 1-bosqichiga
bog‘liq. YAngi psixologik-pedagogik tadqiqotlar kichik
ѐ
shdagi maktab
o‘quvchilarining bilish faoliyati cheklanganligi haqida ilgarigi tushunchani
ko‘rib chiqishga imkon beradi. Bu boshlang‘ich ta’limning barcha tarkibiy
16
qismlarini o‘zgartirish va yangilashga asos yaratadi. Boshlang‘ich sinf
o‘quvchilarining
ѐ
sh xususiyatlariga javob beradigan va dars talablariga mos
keladigan maqsadni aniqlash bunday yangilanishning asosiy masalasidir.
Bir qator ishlar boshlang‘ich ta’limdagi fanlararo va fanlar ichidagi
aloqalarga bag‘ishlangan. Bu muammolar o‘quv fanlarini integratsiyalashga
o‘tishning yaqin rivojlanish sohasidir. Boshlang‘ich maktab fanlari integratsion
aloqalarining mohiyati haqida olimlar orasida qarama-qarshiliklar ko‘p.
Integratsiya atama va uslubiy nuqtai nazardan hodisa sifatida nima ekanligini
ko‘rib chiqaylik.
Do'stlaringiz bilan baham: | 
