O„zbekiston respublikasi oliy va o„rta maxsus ta‟lim vazirligi toshkent moliya instituti



Download 4,73 Mb.
Pdf ko'rish
bet50/271
Sana02.01.2022
Hajmi4,73 Mb.
#306804
1   ...   46   47   48   49   50   51   52   53   ...   271
Bog'liq
iqtisodiy talimotlar tarixi

M.Ulug'bek (1394-1449)
 


61 
 
markazlashtirish maqsadida boshqa shaharlardagi zarbxonalarga barham 
berildi.  Faqat  Buxoro  zarbxonasi  (poytaxt  Samarqandda  emas)  saqlab 
qolindi.  Xalq  orasida  «fulusi  adliya»,  ya‘ni  adolatli  chaqa  nomi  bilan 
shuhrat qozongan bu yangi mis fuluslar mamlakatning barcha shahar va 
qishloqlarida keng muomalaga kirib, davlatning ichki savdosini naqdina 
bilan 
to‗la 
ta‘minlay 
boshladi. 
Ichki 
chakana 
savdo-pul 
munosabatlaridagi  tanqislikni  fulusning  vazni  va  qiymatini  oshirish 
bilan  hal  etilishi  o‗rta  asrlar  sharoitida  nodir  va  favqulodda  voqea 
bo‗lsada,  har  holda  Ulug‗bekning  bunday  islohoti  mamlakatda 
hunarmandchilik buyumlarining ichki chakana savdosi uchun keng yo‗l 
ochib berdi. Ayni vaqtda tashqi savdodan keladigan daromadni oshirish 
maqsadida «tamg‗a» boji ham birmuncha oshirildi, ya‘ni hozirgi til bilan 
aytilganda proteksionizm siyosatidan foydalanildi.  
Ulug‗bek (1394-1449) tarixda ko‗proq davlat arbobi sifatida emas, 
bunyodkor  inson,  yuksak  zehnli  olim  sifatida  tanilgan.  Uning 
astronomiya,  tarix  ilmlariga  oid  asarlari  dunyoga  mashhur.  Biz 
Ulug‗bekning 
ijtimoiy-iqtisodiy 
faoliyatiga 
alohida 
e‘tibor 
bermoqchimiz.  Bu  davrda  mamlakat  iqtisodiyotining  asoslariga  alohida 
qunt  qilinadi,  busiz  rivojlanish  bo‗lmasligini  hokimlar  yaxshi 
tushunishgan.  Sug‗orish  tarmoqlari  qurilib,  ular  toshhovuz,  darg‗ot, 
navo,  chig‗ir,  charxpalak,  qaynama,  sharshara,  osma  ko‗prik,  handaq, 
tazar va sardobalar kabi turli-tuman suv inshootlari bilan jihozlandi.  
O‗sha  davrda  ham  iqtisodiy  rivojlanishning  soliq  tizimi  bilan 
chambarchas bog‗liqligi yaxshi ma‘lum edi. Soliq yig‗imi qancha yuqori 
bo‗lsa,  ishlab  chiqaruvchilar  manfaatdorligi  kam,  ammo  soliqning 
pastligi  aholi  uchun  qulay  bo‗lgani  bilan,  davlatning  boshqaruv, 
mudofaa  va  boshqa  maqsadlariga  doimo  to‗g‗ri  kelavermaydi.  Shularni 
yaxshi tushungan hukmdorlar soliqni iloji boricha Me‘yorida saqlash va 
uni  yig‗ishning  ma‘lum  adolatli  usullarini  qo‗llanganlar.  Masalan, 
Ulug‗bek  hukmronligi  davrida  g‗alla  g‗aram  qilinmasdan  avval  soliq 
to‗plash  qat‘iyan  man  etilgan,  chunki  dehqon  hosil  yig‗ib  olgachgina 
real  soliq  to‗lash  imkoniga  ega  bo‗ladi.  Soliq  aniq  uch  muddatda, 
dehqon hosili pishishiga qarab bo‗lingan:  
1) saraton (iyun-iyul);  
2) sumbula mezon (avgust va sentabr);  
3) qavs (noyabr).  
Yana bir muhim masala shuki, soliqlarni yig‗ish paytida soliqchilar 
dehqon,  chorvador  yoki  bog‗bonga  nisbatan  zug‗um  o‗tkazmasligi, 
jismoniy  kuch  ishlatmasligi  va  ishni  urush-janjalgacha  olib  bormasligi 


62 
 
zarur qilib qo‗yilgan. Bu bilan insonning haq-huquqi, yashashga bo‗lgan 
daxlsizligi ta‘minlangan.  
Umuman,  soliq  bo‗yicha  qarzdorlarni  bandi  qilish  va  zanjir  bilan 
kishanlab, ularga nisbatan qattiq choralar ko‗rishga soliqchilarning haqqi 
yo‗q edi.  
Soliq  miqdori  va  to‗lov  tartibini  buzmaslikka,  suiiste'mollikning 
oldini  olishga  harakat  qilingan.  Tartibga  amal  qilmagan  ayrim 
ma‘murlar jazoga tortilgan.  
Bu  davrda  ichki  va  tashqi  savdoga  katta  ahamiyat  berilgan.  Xitoy, 
Hindiston, Tibet va boshqa ko‗pgina davlatlar bilan savdo aloqalari olib 
borilgan.  Bu  borada  savdogarlar  uchun  qulay  sharoitlar  yaratilganligini 
alohida ta‘kidlab o‗tish lozim. Elchilar «Buyuk ipak yo‗li» xafvsizligini 
ta‘minlash borasida katta ishlarni amalga oshirganlar.  
Mamlakat  iqtisodiyotining  ahvoli  ayniqsa,  hunarmandchilik  va 
savdoning  rivojlanishi  tovar-pul  munosabatlari,  milliy  valyuta 
mustahkamligiga  bevosita  bog‗liq.  Ma‘lumki,  pulning:1)  qiymat 
o‗lchovi; 2) almashuv vositasi; 3) jamg‗arma vositasi kabi uchta asosiy 
vazifasi  mavjud.  Agar  pulning  miqdori,  uning  nufuzi  mustahkam 
bo‗lmasa,  iqtisodiyot  posongisi,  muvozanati  buziladi.  Shularni  hisobga 
olib, vaqti-vaqti bilan pul islohotlari o‗tkazib turiladi.  
1428-yili  Ulug‗bek  tomonidan  o‗tkazilgan  islohot  katta  ijobiy 
ahamiyatga  ega  bo‗ldi.  Muomaladagi  fulusiy  pullar  almashtirildi. 
Ulug‗bek  davridagi  islohotlar  tovar-pul  munosabatlari  rivojiga  muhim 
hissa  qo‗shdi.  Iqtisodiyotning  barqarorligiga 
erishildi. 
 

Download 4,73 Mb.

Do'stlaringiz bilan baham:
1   ...   46   47   48   49   50   51   52   53   ...   271




Ma'lumotlar bazasi mualliflik huquqi bilan himoyalangan ©hozir.org 2024
ma'muriyatiga murojaat qiling

kiriting | ro'yxatdan o'tish
    Bosh sahifa
юртда тантана
Боғда битган
Бугун юртда
Эшитганлар жилманглар
Эшитмадим деманглар
битган бодомлар
Yangiariq tumani
qitish marakazi
Raqamli texnologiyalar
ilishida muhokamadan
tasdiqqa tavsiya
tavsiya etilgan
iqtisodiyot kafedrasi
steiermarkischen landesregierung
asarlaringizni yuboring
o'zingizning asarlaringizni
Iltimos faqat
faqat o'zingizning
steierm rkischen
landesregierung fachabteilung
rkischen landesregierung
hamshira loyihasi
loyihasi mavsum
faolyatining oqibatlari
asosiy adabiyotlar
fakulteti ahborot
ahborot havfsizligi
havfsizligi kafedrasi
fanidan bo’yicha
fakulteti iqtisodiyot
boshqaruv fakulteti
chiqarishda boshqaruv
ishlab chiqarishda
iqtisodiyot fakultet
multiservis tarmoqlari
fanidan asosiy
Uzbek fanidan
mavzulari potok
asosidagi multiservis
'aliyyil a'ziym
billahil 'aliyyil
illaa billahil
quvvata illaa
falah' deganida
Kompyuter savodxonligi
bo’yicha mustaqil
'alal falah'
Hayya 'alal
'alas soloh
Hayya 'alas
mavsum boyicha


yuklab olish