O„zbekiston respublikasi oliy va o„rta maxsus ta‟lim vazirligi toshkent moliya instituti



Download 4,73 Mb.
Pdf ko'rish
bet144/271
Sana02.01.2022
Hajmi4,73 Mb.
#306804
1   ...   140   141   142   143   144   145   146   147   ...   271
Bog'liq
iqtisodiy talimotlar tarixi

Marshall metodologiyasi  
Marshallning  metodologiyasi  uning  qarashlarida  ham  aks  etdi. 
Uning  matematik  qobiliyati  matematikaning  kuchini  iqtisodchining 
qo‗llaridagi  vosita  sifatida  foydalanishga  imkon  berdi.  Uning  fikriga 
ko‗ra klassik iqtisodiyotning katta xatosi jamiyat o‗zgarishlarini bilishga 
bo‗lgan noto‗ri yondashuvidir.  
Kompleks tahlil: Faol Marshall uslubi 
Marshall  ıqtisodiyotni  o‗rganishning  qiyinligi  va  murakkabligi 
haqida gap ketganda ikkita sababni ko‗rsatadi. Bir tomondan qaraganda 
har  bir  omil  boshqa  omillarga  bog‗liqdek  tuyuladi.  Tizimning  barcha 
qismlari  o‗rtasida  qiyin  va  nozik  aloqalar  mavjud.  Boshqa  tarafdan 
qaraganda  vaqt  ana  shu  iqtisodiy  tadqiqotdagi qiyinchiliklarning  sababi 
bo‗lib chiqadi. Sabablar tezda oxirgi natijani bermaydi, ular o‗zaro ko‗p 
marta ta‘sirlanishadi. Ammo birgina omil masalan, talabning o‗sishi o‗z 
                                                             
29
 
History of economic thought. Harry Landreth, David C. Colander 291-293 b.
 
 


194 
 
ta‘sirini  o‗tkazgan  zahoti,  iqtisodiyotda  boshqa  omillar  mustaqil 
ravishda o‗zgarishi mumkin, masalan (taklifning o‗sishi), shuning uchun 
bitta  sabab  natijasidagi  o‗zgarishlar  uning  ta‘siridan  bo‗lganligini  aniq 
aytish  qiyin.  Agar  fizik  fanlarning  laboratoriya  texnikasini  (ya‘ni 
faqatgina  bittadan  tashqari  doimiy  hamma  ta‘sirlarni  ushlab  turishning 
va  keyin  takroriy  tajribaning  natijalarini  kuzatishning  iloji  bo‗lganida) 
iqtisodchilar  ishlata  olganda  edi,  bu  muammo  bo‗lmas  edi.  Ammo 
laboratoriya  metodikasini  qo‗llashning  iloji  bo‗lmaganligi  sababli 
boshqa  metodologiya  ishlatilishi  kerak.  Marshall  ehtiyotkorlik  bilan 
o‗zining  asosiy  o‗ylab  qo‗ygan  tizimini  rivojlantirib  bo‗lgandan 
keyingina bu metodologiyani ko‗rsatdi. 
 
Iqtisodchilar amalda ta‘sir qilishi mumkin bo‗lgan barcha omillarni 
o‗zgartirmay  ushlab  tura  olmagani  sababli  ular  nazariy  jihatdan 
abstraksiya orqali buni bajarishlari kerak. Iqtisodiyotda o‗zaro murakkab 
munosabatlarni  tahlil  qilishda  biz  aniq  elementlardagi  o‗zgarishlar 
ceteris  paribus,  ya‘ni  ―boshqa  narsalar  o‗zgarmagan  holda‖  sodir 
bo‗ladi,  deb  faraz  qilamiz.  Har  qanday  tahlilning  boshlanishida,  ko‗p 
narsalar  o‗zgarmas  tarzda  ushlab  turiladi,  ammo  tahlillar  davom  etishi 
jarayonida  ko‗proq  elementlar  o‗zgartirilishi  mumkin  va  shuning 
hisobiga  ko‗proq  realizmga  erishiladi.  Real  hayotdan  uzoqlashish 
hisobiga  ceteris  paribus  uslubi  murakkab  muammolarni  yechishga 
imkon yaratadi. 
 
Marshallning  ceteris  paribus,  ya‘ni  boshqa  narsalarni  o‗zgarmas 
holda  ushlab  turish  uslubidan  foydalanishni  xususiy  muvozanatning 
ma‘lum  bir  shaklini  tahlil  qilishda  qo‗llagan.  Murakkab  mujammoni 
bo‗laklarga  ajratib  o‗rganish  uchun  biz  iqtisodiyotning  bir  qismini 
ajratib olamiz, iqtisodiyotning boshqa qismlarining o‗zaro aloqadorligini 
rad  etmagan  holda  tahlil  maqsadida  e‘tibordan  chetga  surib  turamiz. 
Masalan, biz boshqa barcha ta‘sirlardan ajralgan yakka uy xo‗jaligi yoki 
firmaning  harakatlarini  tahlil  qilamiz.  Biz  sanoatda  narxlarni  keltirib 
chiqaruvchi  talab  va  taklif  mexanizmini  tahlil  qilish  orqali  bir  lahzaga 
murakkab  bo‗lmish  bir-birining  o‗rnini  bosuvchi  va  to‗ldiruvchi  sanoat 
va  boshqa  tarmoqlar  mahsulotlari  o‗rtasidagi  a‘loqalarni  e‘tibordan 
chetga  surib  turamiz.  Xususiy  muvozanat  yondashuvining  bir  muhim 
foydasi  shuki,  u  orqali  berilgan  omilning  dastlabki  taxminiy  ta‘sirini 
bilish mumkin. Shuning uchun bu yondashuv muammolarni hal etishda 
juda ham qo‗l keladi. Masalan, import soatiga tarif qo‗llashning ta‘sirini 
oldindan  aytib  beradi.  Oddiy  taklif  va  talab  tahlili  xususiy  muvozanat 
tahlili  davomida  davlat  siyosatining  tezkor  ahamiyatini  oldindan 


195 
 
bashorat  qilish  uchun  foydalaniladi.  Marshallning  tartibi  quyidagicha 
bo‗lgan: 
avvalambor, 
xususiy 
muvozanat 
paytida 
muammoni 
ehtiyotkorlik  bilan  chegaralash,  o‗zgaruvchilarni  maksimal  darajada 
o‗zgarmas  tarzda  saqlash  va  tahlillar  ko‗lamini  boshqa  omillarni 
o‗zgartirish orqali asta-sekin kengaytirish hisoblangan. Uning usuli ―bir 
vaqtning o‗zida bir narsa‖ usuli, deb to‗g‗ri nomlandi. 

Download 4,73 Mb.

Do'stlaringiz bilan baham:
1   ...   140   141   142   143   144   145   146   147   ...   271




Ma'lumotlar bazasi mualliflik huquqi bilan himoyalangan ©hozir.org 2024
ma'muriyatiga murojaat qiling

kiriting | ro'yxatdan o'tish
    Bosh sahifa
юртда тантана
Боғда битган
Бугун юртда
Эшитганлар жилманглар
Эшитмадим деманглар
битган бодомлар
Yangiariq tumani
qitish marakazi
Raqamli texnologiyalar
ilishida muhokamadan
tasdiqqa tavsiya
tavsiya etilgan
iqtisodiyot kafedrasi
steiermarkischen landesregierung
asarlaringizni yuboring
o'zingizning asarlaringizni
Iltimos faqat
faqat o'zingizning
steierm rkischen
landesregierung fachabteilung
rkischen landesregierung
hamshira loyihasi
loyihasi mavsum
faolyatining oqibatlari
asosiy adabiyotlar
fakulteti ahborot
ahborot havfsizligi
havfsizligi kafedrasi
fanidan bo’yicha
fakulteti iqtisodiyot
boshqaruv fakulteti
chiqarishda boshqaruv
ishlab chiqarishda
iqtisodiyot fakultet
multiservis tarmoqlari
fanidan asosiy
Uzbek fanidan
mavzulari potok
asosidagi multiservis
'aliyyil a'ziym
billahil 'aliyyil
illaa billahil
quvvata illaa
falah' deganida
Kompyuter savodxonligi
bo’yicha mustaqil
'alal falah'
Hayya 'alal
'alas soloh
Hayya 'alas
mavsum boyicha


yuklab olish