Biolog 10 indd

Umumiy  degeneratsiya 
tarixiy  jarayonda  murakkab  tuzilishdan  oddiy 
tuzilishga  o‘tish  demakdir.  Bunday  o‘zgarishlar  odatda  biologik  ahamiyatini 
yo‘qotgan organlarning yo‘qolishi bilan kechadi. Organik olam evolutsiyasining 
bu  yo‘nalishi  organizmlarning  o‘troq  yoki  parazit  holda  hayot  kechirishiga 
moslashuvi uzviy aloqador. Masalan, assidiy lichinkasi metamorfozi umumiy 
degeneratsiyaga  misol  bo‘ladi.  Ikki  pallali  molluskalarning  kam  harakatliligi 
ularda boshning yo‘qolishiga olib kelgan.
Odam  parazitlari,  cho‘chqa  solityori,  tasmasimon  chuvalchanglarda  ichak 
bo‘lmaydi, nerv sistemasi sodda tuzilgan, mustaqil harakatlanish deyarli yo‘q. 
Lekin ularda «xo‘jayin» ichak devorlariga yopishish uchun so‘rg‘ichlar, kuchli 
1
2
3
4
5
6
7
8

---

217
rivojlangan  ko‘payish  organi  bo‘ladi.  Shuningdek,  ko‘pgina  o‘simliklarda, 
masalan,  parazit  holda  yashovchi  zarpechakda  asosiy  organlaridan  biri  barg 
bo‘lmaydi,  ildiz  o‘rniga  poyada  so‘rg‘ichlar  hosil  bo‘lib,  uning  yordamida 
«xo‘jayin» o‘simlikdan oziq moddalarni so‘rib oladi. Zarpechak ko‘plab meva, 
urug‘ beradi.
Uning urug‘i o‘txo‘r hayvonlarning oziqlanish organlarida hazm bo‘lmaydi. 
Shunday  qilib,  umumiy  degeneratsiya  organizmlar  tuzilishini  soddalashtirsa 
ham,  biroq  bu  turdagi  organizmlar  sonining  ko‘p  bo‘lishiga,  arealning 
kengayishiga,  yangi  sistematik  guruhlarning  taraqqiy  etishiga,  ya’ni  biologik 
yuksalishga olib keladi.
Hozirgi  vaqtda  hasharotlar,  suyakli  baliqlar,  kemiruvchilarning  ko‘pgina 
guruhlari, gulli o‘simliklar biologik yuksalish guruhlari progress holatidadir.
Organik olamning rivojlanishida biologik yuksalish – progressga qarama-
qarshi  o‘laroq,  biologik  regress  ham  uchraydi.  Biologik  regressda  muhit 
sharoitiga  organizmlar  yetarlicha  moslasha  olmaganliklari  sababli  ularning: 
a)  avloddan  avlodga  o‘tgan  sari  individlar  soni  kamayadi;  b)  tarqalgan  areali 
torayadi; d) populatsiyalar, turlar soni qisqaradi.
O‘simliklardan  ginkgolar  oilasi,  sutemizuvchilardan  hasharotxo‘rlar 
turkumiga  kiruvchi  faqat  ikki  turdan  iborat  vixuxol  avlodi  biologik  regress 
holatidadir.