K arim a q osim ova

4 
O'zbekiston  Respublikasining  „Kadrlar  tayyorlash  Milliy  dasturi".//
 
Barkamol  avlod  —  O'zbekiston  taraqqiyotining  poydevori.  —  Toshkent:
 
„Sharq",  1997.39-bet.
www.ziyouz.com kutubxonasi

---

O na  tili  o'q itish  m etodikasi  psixologiya  va  pedagogika  m a’lum ot- 
lariga  ham   tayanadi.  M etodikaning  m asalalarini  hal  etishda  pedagogik 
iim lar  h a m   yordam   beradi.  Shuning  uch u n  h am   psixologiya  va  p e d a ­
gogika  fanlari  ham   m etodikaning  m etodologik  asosi  hisoblanadi.
Pedagogik  psixologiya  kishiga  t a ’lim  va  tarbiya  berishning  psi­
xologik  qonuniyatlarini  o'rg an ishn i  o ‘z  predm eti  deb  biladi.  U 
o'quvchilarda  tafakkurning  shakllanishini  tadqiq  qiladi,  aqliy  faoliyat 
usullari  va  ko'nikm alarini  o'zlashtirish jarayonini  boshqarish  m asala­
larini  o 'rg an ad i,  o'qitish  jarayonini  amalga  oshirishga,  pedagog  bilan 
o 'quvch ilar  o'rtasidagi  o 'z a ro   m unosabatlarga  va  o 'q uv chilar  jam o - 
asidagi  m unosabatlarga  ta ’sir  qiluvchi  psixologik  om illarni,  o 'q uv- 
chilardagi  individual-psixologik  farqlarni,  aqliy  rivojlanishdan  orqada 
qoluvchi  bolalar bilan  olib  boriladigan  ta ’lim -tarbiya  ishlarining o'ziga 
xos xususiyatlarini  aniqlaydi.  Bu  bilan  pedagogik psixologiya m etodika 
faniga  o 'q u v   m aterialini  tanlashda,  boshlang'ich  sinflarda  ona  tilining 
m azm uni va hajm ini,  o'q u v  m aterialini aniqlashda ham da ularni sinflar 
bo'yicha  taqsim lashni  m uayyan  izchillikda joylashtirishda  yordam   b e­
radi.  O 'qitishning  sam arali  usul  va  shakllarini  belgilashga,  o'qu vch ilar 
analitik-sintetik  faoliyatining  to 'g 'ri  o'sishiga  ko'm aklashadi.
M etodika  psixologiya  fani  m a ’lum otlariga  tayanib  o'q itish d a 
o 'quvchilam ing  yosh  va  individual  xususiyatlarini  hisobga  olib  yon- 
dashish  im koniyatiga  ega  bo'ladi.
O na  tili  o 'q itish  m etodikasi  psixolingvistika  fani  bilan  ham   uzviy 
bog'liqdir.  Psixolingvistika  m etodikaga  nutq  haqida  —  fikm i  bayon 
qilish  turlarini  belgilovchi  om illar,  „nutqni  qabul  qilish  signallari"  ap- 
parati,  individual  m unosabatga  va  om m aviy  aloqaga  nutqiy  ta ’sirning 
foydasi  haqida  m a’lum ot  beradi.  Bu  m a’lum otlar  m etodik  m asalalarni 
hal  qilish  u chun,  ayniqsa,  bog'lanishli  nutqni  o'stirish  m etodikasi 
uch un ju d a  m uhim dir.
B oshlang'ich  sinflarda  ona  tili  o 'qitish  m etodikasi  didaktika  bilan, 
y a ’ni  ta ’lim ning  um um iy  nazariyasi  bilan  ham   bog'lanadi.  M etodika 
didaktika  belgilab  bergan  qonuniyatlar,  qoida  va  tam oyillarga  asosla- 
nadi.  Didaktika  tam oyillariga,  ya’ni  o'rganiladigan  m aterialning  il- 
miyligi  va  muvofiqligi,  til  va  m aterialni  o'rgatish  va  m ustahkam lashda 
ko'rgazm alilik,  onglilik,  bilim,  ko'nikm a  va  m alakaning  puxtaligi, 
doim iy  takrorlash,  o 'q u v chilar  bilish  faoliyatining  faolligi,  m ustaqil­
lik,  o'qitishni  hayot  bilan,  bolalam ing  qiziqishlari  bilan  bog'lab  olib 
borishga  rioya  qilish  m aktabda  o'qitiladigan  barcha  predm etlardan ,
www.ziyouz.com kutubxonasi

---

shu  jum ladan,  o n a   tilidan  ham   o'q ish  jarayonini  tashkil  qilishda  juda 
zarurdir.
Ona  tili  m etodikasi  um um iy  pedagogika  bilan  ham   o 'z a ro   b o g '­
lanadi.  M aktab  t a ’limidagi  har  bir o ‘quv  predm eti,  shu  jum ladan  ona 
tili  ham ,  faqat  bilim   berish,  k o 'n ik m a va  m alaka  hosil  qilish  bilangina 
cheklanm ay,  bolaning  ongini  oshirishi  va  tarbiyalashi  ham   zarur. 
H aqiqatan  ham ,  o n a   tili  o'qitish jarayonida  bolalam ing  dunyoqarashi 
shakllanadi,  bilish  qobiliyatlari  o'sadi,  ular  aqliy,  axloqiy,  estetik 
tom ondan  rivojlanadi,  xarakterida  m a ’lum  ijobiy  xususiyatlar  yuzaga 
keladi,  m ehnat  qilishga  o'rganadi  va  hokazo.
Pedagogika  fani  bolalarni  har  tom onlam a  rivojlantirish  va  ularni 
tarbiyalash  m asalalarini  ilmiy tom on d an  ishlab beradi.  O na tili  o'qitish 
m etodikasi  pedagogika fani  yangiliklariga,  uning yuqorida  qayd etilgan 
m asalalarni  ilmiy  to m o n d an   ishlab  bergan  m a ’lum otlariga  tayanadi.
Ona  tili  m etodikasini  um um iy  pedagogika  bilan  bog'lash  ayniqsa 
boshlang'ich  sinflarda  m uhim dir.  K ichik  yoshdagi  o'quvchilam ing 
jam oaviy  va  shaxsiy  o 'quv   faoliyatida  zarur  bo'lgan  k o 'p   odat  va 
ko'nikm alari  hali  tarbiyalanm agan  bo'ladi.  Tashkilotcnilik,  jam o a 
ishiga  tez  kirishish,  e’tibor  bilan  eshitish,  o'qish  va  yozish,  faol  va 
m ustaqil  ishlash,  barcha  ishlarni  puxta  va  saranjom   bajarish  kabi 
ko 'nik m a  va  odatlar  o'qituvchi  va  m aktab  tom onidan  am alga  oshiri- 
i|adigan  um um pedagogik  tadbirlar  tizim ini  tashkil  etadi.  Tarbiyaning 
hunga  o'xshash  nazariy  va  am aliy  m asalalarini  pedagogika  ishlab 
radi.  O 'qituvchi  pedagogik  talablarni  amalga  oshirsagina,  ona  tiliga 
'eatishni  ta ’lim -tarbiya  jihatidan  foyda  keltiradigan  qilib  uyushtira 
di.
O na tili o 'q itish   m etodikasi o 'zb ek  tilining m a ’lum qism ini nazariy 
^gallashni  nazarda  tu tad i,  shuning u c h u n   ham  
fonetika