K arim a q osim ova

1.  Maktabda  so'zning  morfemik  tarkibi  va  so'z  yasalishini  o'rganish  nima
 
uchun  katta  ahamiyat  kasb  etadi?
2.  1-4-sin flard a  so'zning  moifemik  tarkibini  o'rganish  tizimi  mohiyatini
 
tushuntiring.
3.  Siz  o'quvchilarni  bir  xil  o'zakli  so'zlam ing  muhim  belgilari  bilan
 
qanday  tanishtirardingiz?  Bu  tushunchani  shakllantirishga  qanday  shartlar
 
yordam  beradi?
4.  So'z  yasovchi  qo'shimchaning  tilimizdagi  ahamiyatini  o'zlashtirishda
 
o'quvchilarga  qanday  yordam  beriladi?
5.  Shakl yasovchi  qo'shimchalami  o'rganishning o'ziga xos xususiyatlarini
 
tushuntiring.
6.  Dasturga  muvofiq  so'zning  tarkibi  va  yasalishiga  oid  dars  ishlanmasini
 
tayyorlang.
S o ‘z  turkum larini  o 'rg an ish   m etodikasi
So'z  turkumlari  ustida  ishlash  metodikasining  lingvistik  asosi 
so'zlaming  leksik-grammatik,  morfologik  va  sintaktik  belgilariga 
ko'ra  turli  guruhlarga  ajratilishi,  ya’ni  so'z  turkumlari  haqidagi  ilm 
hisoblanadi.
So'zlarni  leksik-grammatik  turkumlarga  ajratishda  uch  belgiga:
1)  leksik  ma’nosi  (nimani  ifodalashi,  ya’ni  shaxs,  narsa,  harakat  yoki 
holat,  belgi  kabilarning  umumlashtirilgan  ma’nolari),  2)  morfologik
www.ziyouz.com kutubxonasi

---

(so'zning turli  shakllari  tizimi)  va  3)  sintaktik  (turli  morfologik  shakl- 
larning  sintaktik  vazifa  bajarishi)  belgilariga  asoslaniladi.  Demak, 
so‘z  turkumlari  ustida  ishlash  o'quvchilaming  muayyan  guruhdagi 
so'zlaming  umumlashtirilgan  ma’nolarini,  kishilarning  aloqa  vositasi 
sifatidagi  rolini  tushunib  olishlariga  qaratilishi  zarur.
Boshlang'ich  sinf o'quvchilari  so'z  turkumlari  (ot,  sifat,  son,  ol­
mosh,  fe’l)  bilan  umumiy tanishtirilgandan  so'ng  har bir leksik-gram­
matik  guruh  alohida  o'rganiladi.  Bu  so'z  turkumlarini  o'rganishning 
boshlang'ich  bosqichidayoq  ularni  taqqoslashga  qulay sharoit  yaratadi 
va  shakllantiriladigan  grammatik  tushunchaning  asosiy  tomonlarini 
aniqroq  ajratishga  imkon  beradi.  Boshlang'ich  sinf  o'quvchilari  ot, 
sifat,  son,  fe’ining  quyidagi  xususiyatlarini  bilib  oladilar:
1)  so'z  nimani  bildirishi  (shaxs,  narsa,  belgi,  miqdor  va  tartib, 
harakat  yoki  holat);
2)  qanday so'roqlarga javob  bo'lishi;
3)  o'zgarish-o'zgarmasligi,  qanday  doimiy  kategoriyalari  mav­
judligi;
4)  gapda,  asosan,  qanday bo'lak  vazifasida  kelishi.
O'quvchilar  mana  shu  o'rgangan  belgilari  asosida  so'z  turkum­
larini  taqqoslaydilar.  Ular  nimani  o'rganganlariga  qarab,  har  bir  so'z 
turkumining  grammatik  belgilari  haqidagi  bilimlari  asta  kengaya  va 
chuqurlasha  boradi.  Dasturga  ko'ra,  boshlang'ich  sinfda so'zlar dastlab 
javob  bo'ladigan  morfologik  so'roqlariga  qarab  guruhlanadi.  3-sinfda 
„So'z  turkumi“  tushunchasi  shakllantiriladi.  O'quvchilar  har  bir  so'z 
turkumiga  xos  ayrim  belgilar  (so'z  turkumlarining  umumlashtirilgan 
leksik  ma’nolari,  otlaming  birlik  va  ko'plikda  qo'llanishi,  bo'lishli 
va  bo'lishsiz  fe’llar,  ot,  sifat,  son  va  fe’ining  gapdagi  vazifasi)  bilan 
tanishtiriladi. 4-sinfda so'z turkumlarining  morfologik-sintaktik xususi­
yatlari  haqidagi  bilim  chuqurlashtiriladi:  o'quvchilar  otlaming  egalik 
va  kelishiklar  bilan  o'zgarishini,  sifat  va  sonning  gapdagi  vazifasini, 
kishilik  olmoshlari  va  ularning  kelishiklar  bilan  turlanishini,  fe’llarda 
shaxs-son  va  zamonni  o'rganadilar.  Quyidagi  jadvalda  boshlang'ich 
sinf  o'quvchilarining  so'z  turkumlari  yuzasidan  bilimlari  hajmi 
ko'rsatilgan:
www.ziyouz.com kutubxonasi

---