Biokimyo pmd

MODDA  ALMASHINUVIGA  KIRISH

OVQATLANISH  BIOKIMYOSI

Modda almashinuvi va uning asosiy bosqichlari

Tiriklikning asosiy xususiyatlaridan biri – tashqi muhit bilan modda

almashinuvidir. Biologik kimyo fani esa buning negizida yotuvchi

kimyoviy jarayonlarni o‘rganadi. Organizmning tashqi muhit bilan

modda almashinuvida murakkab biokimyoviy jarayonlar kechadi va

buning natijasida ozuqa mahsulotlari – oqsillar, karbon suvlar va

yog‘larga kimyoviy ishlov berilib organizmning energetik va plastik

ehtiyojlarini qoplashga ishlatiladi.

Organizmda asosiy ozuqa mahsulotlarining o‘zgarishi 4 bosqichda

boradi:

1. Ovqatlanish va ovqat mahsulotlarining hazm bo‘lishi.

2. Hazmlangan mahsulotlarning so‘rilishi.

3. To‘qima metabolizmi, yoki ozuqa mahsulotlarning hujayradagi

o‘zgarishlari.

4. Metabolizmning oxirgi mahsulotlarining (CO

2

, H

2

O, NH

3

,

siydikchil, kreatinin, siydik kislotasi) ekskretsiyalanishi.

Modda almashinuvi bir-biriga uzviy bog‘liq bo‘lgan 2 katta

jarayonlarni o‘z ichiga oladi. Bu assimilyatsiya va dissimilyatsiyadir.

Assimilyatsiya 

– murakkab kimyoviy jarayon bo‘lib, buning

natijasida tashqi muhitdan kirgan organik va anorganik moddalardan

organizmga xos spetsifikasi: oqsillar, nuklein kislotalar, yog‘lar, karbon

suvlar va boshqa moddalarning hosil bo‘lishidir. Bu jarayon

organizmning o‘sishini, rivojlanishini, yangilanishini ta’minlaydi.

Assimilyatsiya jarayonida ATF energiyasi sarflanadi.

Dissimilyatsiya

 – bu organizmdagi murakkab organik moddalarning

parchalanishi va ularning oxirgi mahsulotlari: CO

2

, H

2

O, NH

3

, siydikchil,

kreatinin, siydik kislotasi va boshqalarga aylanishi. Bu jarayonda

ajralgan energiyaning bir qismi ATF  holida to‘planadi.

---

163

Organizmga tashqi muhitdan turli moddalarning kirib turishi va

metabolizm mahsulotlarning chiqarib turilishi o‘zaro bog‘liq bo‘lib,

organizm bilan muhit o‘rtasida moddalar almashinuvini ifodalaydi.

Quyidagi 15-jadvalda vazni 70 kg bo‘lgan o‘rta yoshli odam

organizmida sutkalik modda almashinuvining ayrim ko‘rsatkichlari

keltirilgan.