OVQATLANISH FIZIOLOGIYASI. ASOSIY
ENERGETIK VA PLASTIK OZIQ MODDALAR
Bu qismda asosiy (oqsillar, uglevodlar va yog'lar) va
qo'shim cha (vitaminlar, m a ’danli moddalar va bosq.) oziq
moddalari, ulaming o'ziga xos xususiyatlari, inson organizmida
tutgan o ‘mi, manbalari, ularga bo'lgan talab va ehtiyojlar haqida
zamonaviy m a’lumotlar keltirilgan.Hozirgi paytda yer yuzidagi aholining 1 mlrd.dan k o ’prog’i to ’yib ovqatlanmayotgan yoki och qolayotgan bo ’lsa, taxminan
shunchasi keragidan k o ’p miqdorda ovqatlanishi sababli aziyat
chekmoqda. Bu noxush holatning oldini olishda eng muhim tadbir
aholi orasidaratsional, y a’ni to’g’ri yoki oqilona ovqatlanishni joriy qilishdir.
Ratsional ovqatlanishga o ’tishda esa qator omillarga, jumladan, obhavo sharoitiga, insonlaming yoshi,jinsibajaradigan mehnati xususiyatlariga tegishli e ’tibor berish lozim. Shuning uchun ushbu qismda keltirilgan m a ’umotlar (turli oziq-
ovqat mahsulotlarini qabul qilishga nisbatan) aytib o ’tilgan omillar
hisobga olingan holda berilgan.
Yana shu narsa muhimki, aholi turli guruhlarining ovqatlanish
m e’yorlari tamoman o ’zgarmas miqdor bo'lmasdan u turli obyektiv
omillar ta ’sirida (masalan, ekologik omillar) o ’zgarib turadi.
Biz insonlaming ovqatlanish m e’yorlarini aniqlashda nafaqat
sobiq ittifoq davrida qilingan in e ’yor jadvallaridan (1982- va 1992-
yillar), balki O ’zbekiston Respublikasida ishlab chiqilib joriy
qilingan m a’lumotlardan ham foydalandik.
Asosiy energetik va plastik, y a’ni qurilish vazifasini o'tovchi
moddalarga oqsillar, y o g ia r va uglevodlar kiradi.
169
www.ziyouz.com kutubxonasi
OQSILLAR
Oqsillarazotli, yuqori molekulali polimerlar b o iib , aminokislotalardan tuzilgan. Ular ikkita katta guruhga b o iin ad i, y a’ni proteidlar (murakkab oqsillar) va proteinlar (oddiy oqsillar). Tana vaznining 20% ini, hujayra quruq vaznining esa 50% ini
oqsillar tashkil qiladi. Oqsillaming vujuddagi vazifasi xilma-xil
b o iib , ular hujayra tarkibining asosini tashkil qiladi, y a ’ni hujayra
va to ‘qimaning hosil b o iish id a qatnashadi, mushaklar qisqarishida
ishtirok etadi, fermentlar, gormonlammg asosini tashkil qiladi.
Proteinlar vujudda himoya vazifasini ham bajaradi. Oqsillar
toksinlami zararsizlantirib vujuddan chiqarib yuboradi. Qon ivishi,
qon orqali kislorod, karbonat angidrid, oziq moddalaming tashilishi
ham oqsillar ishtirokida sodir b o ia d i. Oqsillar boshqa oziq
moddalarga o 4xshab (yog‘ va uglevodlarga o ‘xshash) vujudda
zaxira holatda saqlanmaydi, shuning uchun u ovqat bilan peshma-
pesh doimiy holda qabul qilib turilishi kerak. Oqsillarga b o ig a n
talabni o ‘rganish uchun tanada oqsil muvozanati, y a ’ni kecha-
kunduz davomida oziq moddalari bilan qabul qilingan proteinlar va
shu vaqt ichida ularning parchalanishidan hosil b o ig a n moddalar
nisbati solishtiriladi. Oqsil muvozanati haqida xulosa azot muvozanatini o ic h ash bilan chiqariladi. Agar ovqat tarkibida t o i a qiymatli oqsil yetarli b o is a , tanaga kirgan hamda chiqarib yuboriladigan azot miqdori bir-biriga teng b o iib , bu azot
Do'stlaringiz bilan baham: |