1- mavzu: Iqtisodiy geografiya fanining

Sanoati.
 
 
AQSH  milliy  daromadining  66,3  %  i  sanoatda  hosil 
qilinadi.  AQSHning  ishlab  chiqarish  sanoati  dunyo  bo„yicha  shu 
sohadagi  eksportning  1/5  qismini  egallaydi.  Qo„shma  Shtatlar  sanoati 
yuksak  darajasi,  ishlab  chiqarish  va  hududiy  konsentratsiyasi  bilan 
ajralib  turadi.  U  ham  ommaviy,  seriyali,  ham  o„rta  murakkab,  unikal 
mahsulot ishlab chiqarishga ixtisoslashgan. Sanoat ishlab chiqarishining 
yarmiga yaqini sanoat korparatsiyalari qo„lida. Ular orasida: «Yekson», 
«Mobil»,  «Teksako»,  «Shevran»,  «Neft»,  «Jineral  motors»,  «Ford 
motor», «Kraysler» avtomobil, «IBM», «Jeneral elektrik», «ITT» elektr 
mashinasozligi,  «Dyulen  de  Nemur»  kimyo  va  boshqa  korporatsiyalar 
bor. 
Elektr energetika
. 
Elektr energiya ishlab chiqarish bo„yicha AQSH 
dunyoda  yetakchi  hisoblanadi.  Elektr  energiyaning  74%  IESlarda, 
12,1% GESlarda, 14,1% AESlarda hosil qilinadi. 
Yoqilg„i  sanoatida  neft  (Meksika  qo„ltig„i  sohilidagi  Galf, 
Koliforniya,  Alyaska),  tabiiy  gaz  (Gald)  va  ko„mir  (Appalagi  va 
Markaziy  havzalar)  asosiy  o„rinni  egallaydi.  Ko„mir  15  shtatda  qazib 

---

 
75 
olinadi. Asosan ochiq usulda qazib olinadigan Appalachi havzasi (80%) 
asosiy o„rinni egallaydi. 
Qora  metallurgiya.
 
XX  asrning  ko„p  o„n  yilliklar  mobaynida 
AQSH  po„lat  eritish  bo„yicha  dunyoda  birinchi  o„rinni  egalab  kelgan. 
Biroq  oxirgi  yillarda  bu  tarmoqda  ishlab  chiqarish  sur‟atlari  keskin 
ravishda  pasaydi.  Qora  metallurgiyaning  eng  eski  markazlaridan  biri 
Shimoliy  –  Appalachi  rayoni  hisoblanadi.  Bu  rayon  Appalachidagi 
konslanuvchi ko„mir va mahalliy ruda asosida shakllangan bo„lib, uning 
markazi – Pitsburg shahridir. Ikkinchi metallurgiya markazi AQSHning 
– Ko„l bo„yi rayoni bo„lib, bu yerda metallurgiya sanoati rivojlanishida 
iste‟mol omili yetakchi o„ringa ega. Eng yirik  metallurgiya korxonalari 
joylashgan shaharlar – Miluoki, Chikago, Deyroyt va boshqalar. 
Rangli metallurgiya. AQSH rangli metallurgiyaning  aosiy turlarini 
yirik ishlab chiqaruvchi hisoblanadi. 
Mis,  rux,  Qo„rg„oshin  eritish  zavodlari  Montana,  Yuta,  Ayxado, 
Arizona  shtatlarida  mavjud.  Alyuminiy  sanoati  Golf  atrofida  hamda 
Kolumbiya va Tennesi daryolari havzalarida joylashgan. 
 Mashinasozlik  va  metallsozlik
. 
Mashinasozlik  va    metallni  qayta 
ishlash  sanoati  AQSH  sanoatidagi  eng  yirik  tarmoq  hisoblanadi.  Unga 
sanoatda  jami  band  aholining  40  foizi  to„g„ri  keladi.  AQSH 
mashinasozligini  o„n  minglab  korxonalar  va  minglab  firmalar  tashkil  
etadi,  lekin  shular  ichida  bir  necha  yirik  korparatsiyalar  hukmronlik 
o„iladi.  Sanoat  va  energetika  asbob-uskunalari  ishlab  chiqarish  asosan 
shimoliy-sharqiy  shtatlarda,  elektro-texnika  va  aloqa  vositalari  ishlab 
chiqarish  shimoliy-sharq  va  Kaliforniyada    yo„lga  qo„yilgan. 
Avtomolsozlik  tarmog„i  AQShning  20  ta  shtatida  mavjud.  Michigan 
shtatidagi  Deytroyt  shahri  mamlakatning  «avtomobil  poytaxti» 
hisoblanadi. 
Avtomobil  sanoati-AQSH  xo„jaligining  yirik  tarmoqlaridan  biri. 
Uning  tarkibiga  raketasozlik  va  kosmik  texnika  ishlab  chiqarish  ham 
kiritiladi.  Yirik  monopoliyalari:  «Boing»,  «Yunayted  texnologiya», 
«Mandolond  Dujas»,  «Lokxod»,  AQShda  kemasozlik  markazlari 
Atlantika  okeani  va  Meksika  qo„ltig„i  sohillaridagi  shaharlarda 
joylashgan. 
Elektr  texnika  va  elektronika  sanoati.
   
Bu  sanoatda,  asosan, 
maishiy  texnika  ishlab  chiqariladi.  EHM  jahon  bozorini  IBM 
boshchiligidagi  Amerika  firmalari  boshqarib  boradi.  AQSH  va  boshqa 
davlatlardagi  IBM  korxonalarida  300  ming  kishi  ish  bilan  band 

---

 
76 
tarmoqning yirik markazlari-Chikago, Los-Anjiles, San-Fransisko, Nyu-
york, Boston, Pitsburg, Feladilfiya, Dallas va Fort-Uert. 
Kimyo  sanoati.  AQSH  dunyoda  kimyo  sanoatining  rivojlanish 
darajasi  bo„yicha  etakchi  o„rinni  egallaydi.  Bu  sohada  «Dyuron  de 
Nemir»,  «Dou  kemike»,  «Mansakto»  va  boshqa  firmalar  yuqori 
o„rinlarda  turadi.  Tarmoq  polimerlar,  mineral  o„g„itlar,  buyoqlar, 
maishiy-kimyoviy  buyoqlar,  farmatsevtika  va  kosmetika  mahsulotlari 
ishlab  chiqaradi.  Mazkur  tarmoq  korxonalari  asosan  shimoliy-sharqiy 
shtatlarda,  Meksika  qo„ltig„i  sohilidagi  shaharlarda  joylashgan.Harbiy 
sanoat asosan Kaliforniya, Nyu-york, Massachutes, Virjiniya shtatlarida 
rivojlangan. Harbiy sanoat korporatsiyalari orasida «Jeneral daynemijs», 
«Lokxid»,  «Makdonnel  Duglas»,  «Grumman»,  «Xyuz  Eyrkraft» 
yetakchi  o„rinni  egallaydi.  Yengil  sanoat  tarmoqlaridan  eng  salmoqlisi 
to„g„imachilik (ko„proq Shimoliy Karolina, Janubiy Karolina va Jorjiya 
shtatlarida) Charm-poyabzal sanoati rivojlangan.  
Oziq-ovqat  sanoati.
 
  Bu  tarmoq  mamlakat  qishloq  xo„jaligining 
rivojlanishiga  tayanadi.  Oziq-ovqat  sanoati  mahsulotning  katta  qismi 
shimoliy shtatlarda to„g„ri keladi. Uning yetakchi tarmoqlari-go„sht, sut, 
un,  yog„,  qand-shakar,  konserva,  alkogoli,  alkogolsiz  ichimliklar, 
tamaki. 
AQShda  sanoat  korxonalari  notekis  joylashgan.  Sanoatning  eng 
rivojlangan  regioni  Markaziy  shimol  (ayniqsa  Illinoys,  Ogayo, 
Michigan) bo„lib, u umumiy ishlab chiqarishning 25 foizini beradi. O„rta 
Atlantika  regioni  (Nyu-York,  Penselvaniya,  Nyu-Jersi)  ikinchi  o„rinni 
egallab,  mamlakat  ishlab  chiqarishining  20  foizini  tashkil  etadi.  Bu 
region  asosan  Kimyo  va  mashinasozlikka  ixtisoslashgan.  Tinch  okeani 
sohil  bo„yi  regioni  (Kaliforniya)  umumiy  sanoatning  15  foizini  tashkil 
etib,  3  o„rinda  turadi.  Bu  region  transport  jihozlari,  oziq-ovqat 
mahsulotlari, elektrik va elektronik jihozlarga ko„proq ixtisoslashgan.