1- mavzu: Iqtisodiy geografiya fanining

 
volfram, surma, tosh tuzi va qurilish materiallari xom ashyosi bor. 
3.  Aholisi  va  mehnat  resurslari. 
1913  yilda  Qozog„iston 
respublikasida  5,6  mln.  kishi  yashagan  bo„lsa,  1959  yilda  bu 
ko„rsatkich  9,2  mln.  kishini,  1973  yilda  13,7  mln.      1984  yilda  15,6 
mln. 1997 yilda esa 16,4 mln. kishiga yetdi. 
Bu  mamlakatning  aholisi  faqatgina  tabiiy  ko„payish  hisobiga  emas 
balkim ishlab chiqarish kuchlarining
 
rivojlanishi natijasida aholini  kuchib 
kelishi  hisobiga  ham  ko„paydi.  Mamlakat  axolisi  juda  notekis 
joylashgan  bo„lib,  aholi  zichligining  1  km.  kv.ga  -  5,8  kishini  tashkil 
qiladi.  Mamlakat  maydonining  chegaraga  tutash  hududlarida  ayniqsa 
janubiy va shimoliy qismlarda aholi zichligi ancha yuqori. 

---

 
117 
Aholining  bunday  notekis  zichligi  avvalambor,  aholining  tarixan 
o„rnashganligi,  tabiiy  sharoit  xususiyatlari  va  ishlab  chiqarish 
kuchlarini joylashtirishdan kelib chiqqan.  
Respublikada  tabiiy  resurslarning  o„zlashtirilishi,  qazib  oluvchi  va 
qayta ishlovchi tarmoqlarining vujudga kelishi o„z navbatida aholining 
ichki  va  ayniqsa  tashqi  migratsiyani  kuchaytiradi,  shu  bilan  birga 
umummilliy tarkibini  o„zgartirdi. 
Bu  respublikaning  demografik  xususiyatlardan  biri,  aholining 
milliy  tarkibida  mahalliy  ya‟ni  qozoqlarning  boshqa  millat  vakillaridan 
kamligi. Aholining milliy tarkibida qozoqlar - 32,4%, ruslar - 42,8%, 
ukrainlar  -  7,2%  tashkil  kiladi.  Shuningdek,  janubiy  qismlarda 
uyg„urlar,  dunganlar,  nemislar,  tatarlar,  o„zbeklar  yashaydi. 
Yuqorida  qayd  qilganimizdek,  bu  mamlakatda  aholining  tabiiy 
o„sishi  yuqori,  1997  yil  statistika  ma‟lumotlariga  qaraganda  aholi 
tug„ilishi har 1000 ta kishiga 15 ta ni tashkil qilsa, o„lim ko„rsatgichi esa 
shu  nisbatda  10  ta  kishidan  iborat,  tabiiy  o„sish  esa  5  ta  kishiga  teng.
 
Ko„rsatgichida  1 
yoshga 
to„lmagan  bolalar  o„rtasida  ham  yuqori  har 
1000  ta  tug„ilgan  chaqaloqdan  1  yoshga  yetmasdan  25  tasi  nobud 
bo„lmoqda.
 
Ayni  paytda  aholining  shahar  joylarida  yashashi  yuqori,  52%  aholi 
shaharliklar  hisoblanadi,  Shaharlar  ichida  aholisi  100  ming  kishidan 
ko„proq  bo„lganlar  ahamiyatli  salmog„ini  tashkil  qiladi.  Shular 
jumlasiga  -  Qaraganda,  Temirtau,  Jezkazgan,  Shevchenko,  Koratau, 
Kentau va Olma-Ota va boshqalar kiradi.  Mamlakat siyosiy mustaqillik 
davrida  respublikaning  poytaxti  Olma-Ota  shahridan  Ostana  shahriga 
ko„chirilgan.
 
Hozirgi paytda Turkmaniston rsspublikasini aholisi 4,6 mln. (1997) 
kishini  tashkil  qiladi.  Tabiiy  o„sish,  har  1000 
ta 
kishiga  28  ta 
to„g„ilganlarni, 7 ta o„lganlarga nisbatan bo„lib, 21 ta kishini tashkil qiladi 
har 1000 
ta 
kishi ichida.
 
Turkmaniston respublikasi aholisi ham maydoni bo„yicha notekis
 
taqsimlangan,  bunga  sabab  hududining  katta  maydoni  Qoraqum 
cho„lidan iborat.
 
Aholining aksariyat qismi vohalarda yashaydi - bu yerlarda har bir kv 
km 260 kishilardan yashasa, cho„llarda esa bu ko„rsatgich  -  1  kishiga 
teng.  Umuman  olganda  esa  aholining  respublika  bo„yicha  o„rtaga 
zichligi 1 kv km 
ga 
6,1 kishini tashkil kiladi.
 

---

 
118 
Aholiiing ahamiyatli qismi
 
janubiy viloyatlarda yashaydi, Amudaryo, 
Murgab,  Tedjen  daryolari  buylarida,  shunigdek  Kopetdag  tog„larining 
etaklarida.
 
Qirg„iziston  Respublikasining  aholisi  1997  yil  ma‟lumotlariga 
qaraganda 4 mln. kishini tashkil qiladi.
 
Aholining  o„sishda  asosan,  yuqori  darajadagi  to„g„ilish  va  past 
darajadagi  o„lim  harakterlidir.  Bu  yerda  har  1000 
ta 
kishiga  24 
tug„ilganlar va 8 o„lganlar 
soni 
to„g„ri keladi, tabiiy o„sish esa 16 ta kishini 
tashkil qiladi.
 
Aholining  milliy  tarkibida:  38 
% 
qirg‟izlar,  29,2%  russlar,  11,5% 
o„zbeklar, 4,1 ukrainlar - shunigdek boshqa millat vakillari tashkil qiladi. 
Shahar  aholisi  38  %  tashkil  qilib,  eng  katta  shaharlari:  Bishkek, 
Jalolobod, O„sh va boshqalar.
 
Aholi ko„prok vodiylarida, Cho„v vodiysining shimolida va Farg„ona 
vodiysining  janubida  joylashgan.
 
Aholining  o„rtagi  zichligi  esa  1  kv 
km.ga o„rtacha - 20 ta kishini tashkil kiladi.
 
Tojikiston aholisi 1997 yil ma‟lumotlariga qaraganda 6 mln. kishini 
tashkil  qiladi,  respublikaning  demografik  xususiyatlaridan  biri  shuki, 
aholining  tabiiy  o„sishi  bu  mamlakat  MDH  davlatlari  ichida  birinchi 
o„rinda
 
bo„lgan  va  bu  tendensiya  haligacha  saqlanib  qolmoqda. 
Mamlakatining  relefi  tog„lardan  iborat  bo„lganligi  tufayli,  aholi  asosan 
vodiylarda  zich  joylashgan.  Aholini yuqori  konsentratsiyasi  -  Farg„ona, 
Hisor, Vaxsh, Kafirhon vodiylariga tug„ri keladi. 
Xo„jalikning  bir  tamonlama  qishloq  xo„jaligiga  ixtisoslashganligi, 
shaharliklar salmog„ining pastligiga olib kelgan. 37% aholi shaharlarda 
yashaydi.