|
Kalit so‘zlar:
Savod o‘rgatish, nutq o‘stirish, fonetika, grammatika, imlo, gap.
Uzluksiz ta’lim tizimida boshlang‘ich ta’lim muhim bosqich hisoblanadi va unda ona tilini
o‘qitish asosiy o‘rin egallaydi. Ona tili dasturi quyidagi bo‘limlarni o‘z ichiga oladi: 1. Savod
o‘rgatish, nutq o‘stirish. 2. Fonetika, grammatika, imlo va nutq o‘stirish. Boshlang‘ich sinflar ona
tili ta’limi o‘quvchilarda nutq faoliyatining asosiy turlarini o‘stirish bilan bir qatorda, quyidagi
muhim masalalarni hal etishni ko‘zda tutadi: Boshlang‘ich sinflarda ona tilidan beriladigan
bilimlar mazmunini o‘zbek tilining tovush tuzilishi va yozma nutqda tovushlarni ifodalash usullari
haqidagi, so‘zlarning o‘zgarishi va gapda so‘zlarning bog‘lanishi haqidagi, so‘zlarning morfemik
tarkibi va so‘z yasalishi, so‘zlarning leksik – semantik guruhi haqidagi, o‘zbek tilining to‘g‘ri
yozuv qoidalari va tinish belgilarining ishlatilishi haqidagi bilimlar tashkil etadi. Berilgan bu
bilimlar o‘quvchilar nutqini o‘stirishga xizmat qiladi.
Boshlang‘ich sinflarda ona tili o‘rgatishdan asosiy maqsad bolalarning yosh xususiyatlari
va yozma nutqini, tafakkurini amalga oshirish, ularni shaxs sifatida shakllantira borishni
amalga oshirish, ularda bilim olishga qiziqishni oshirish, faollik, mustaqillik, mehnatsevarlik,
qiyinchaliklarni yenga olish qobiliyatlarini o‘stirish hisoblanadi. Bolalarning aqliy va nutqiy
qobiliyatlarini muvaffaqiyatli o‘stirish kelgusida fanlarni puxta o‘zlashtirishlariga imkoniyat
yaratadi.
Boshlang‘ich sinflar, “Fonetika, grammatika, to‘g‘ri yozuv va nutq o‘stirish” dasturi bosqichi
izchillik tamoyili asosida tuzilgan bo‘lib, fonetika, grammatika, imlodan beriladigan boshlang‘ich
ta’limotlar yuqori sinflarda o‘qitiladigan ona tili va adabiyot materiallari bilan uzviy bo‘glanadi.
Ushbu dastur “Tovushlar va harflar”, “So‘z”, “Gap”, “Boshlanishli nutq” va “Husnixat”
bo‘limlarini o‘z ichiga oladi.
Boshlang‘ich sinflarda so‘z leksik-grammatik tomonidan o‘rganish, lug‘at ustida ishlashga
katta e’tibor beriladi. Lug‘aviy mashqlar grammatik va to‘g‘ri yozishni o‘rganish bilan bog‘lik
holda olib boriladi. O‘quvchilar o‘qish, grammatika, to‘g‘ri yozuv imlodan materiallarni
o‘rganish bilan bog‘liq holda, so‘zlar shaxs va narsalarning nomini, harakatini, belgisini, sanog‘i
va tartibini ifodalovchi, yaqin va qarama-qarshi ma’noni bildirish, matnlarni har hil ma’nodan
ishlanishini bilib oladilar, ular o‘z fikrlarini to‘g‘ri va aniq ifodalashga, fikrga mos so‘zlar tanlay
olishga o‘rgatib boradilar.
Boshlang‘ich sinf o‘quvchilariga gap haqida; gapning ifoda maqsadiga ko‘ra turli (darak,
so‘roq, buykuq gap) haqida his-hayajon bilan aytilgan gaplar; gapning mazmuniga ko‘ra oxiriga
nuqta, so‘roq va undov belgisining qo‘yilishi haqida, gap bo‘laklari, gapda o‘z birikmalariga
ajratishi haqida dastabki ma’lumotlar to‘rt o‘quv yili davomida izchillk bilan berib boriladi.
Birinchi sinfda o‘quvchilar nutqdan gapni ajratib olishga, gapni alohida so‘zdan farqlashga,
gapni o‘qiganda ohangga rioya qilishga, ta’lim tayyorgarlikdan so‘ng gapning birinchi so‘zini
bosh harf bilan boshlab yozilgan va oxirgiga nuqta qo‘yishga o‘rganadilar.
Ikkinchi sinfda esa oldingi sinfda berilgan bilimlar yangi til materiallari asosida mustahkamlanadi,
o‘quvchilar gapining oxirida nuqtadan tashqari so‘roq belgisi va undov belgisining ishlatilishi
bilan tanishadilar va oxiriga qo‘yilgan tinish belgisiga mos ohangda gapni o‘qishga o‘rganadilar.
Uchinchi sinfda gapning ifoda maqsadiga ko‘ra turlari (darak, so‘roq, buyruq gap) shuningdek,
ayrim gaplarning, his hayajon bilan aytilishi va oxiriga undov belgisining qo‘yilishi haqida
tushuncha beriladi, ularni og‘zaki va yozma nutqda qo‘llashga o‘rgatiladi. Gap bo‘laklari ega
kesim va ikkinchi darajali bo‘laklar mavzulari ham o‘rgatiladi.
To‘rtinchi sinfda ammo, lekin, biroq bog‘lovchilari yordamida bog‘langan va bog‘lovchilarsiz
qo‘llangan uyshuq bo‘lakli gaplar o‘rganiladi. O‘quvchilar uyushuq bo‘lakli gaplarni sanash
ohangida o‘qishga, ammo, lekin, biroq bog‘lovchilaridan oldin hamda bog‘lovchilarsiz bog‘langan
100
Do'stlaringiz bilan baham: |
