Toshkent moliya instituti "ijtimoiy fanlar" kafedrasi

 

 

 

74 

 

Narsa  va  hodisalarga  xos  maxsus  tomonlar,  xususiyatlar  birligi

  xususiylik

  kategoriyasida 

ifodalanadi.  Xususiylik  kategoriyasi  narsa  va  hodisalardagi  alohidalik  va  umumiylik  kabi  tomonlar 

o‘rtasidagi  alohidalikka  nisbatan  umumiy,  umumiylikka  nisbatan  alohida  bo‘lgan  tomonlar,  belgilar, 

xususiyatlar va aloqadorliklarni ifodalaydi. 

Bir  butun  borliqdagi  hamma  narsa  va  hodisalarga  xos  bo‘lgan  tomonlar,  belgi  va  xususiyatlar  eng 

umumiylikdir.  Eng  umumiylik  hajm  jihatdan  boshqa  kengaytirib  bo‘lmaydigan  universal  tushunchadir. 

Masalan: Ahmad 



 odam 



 tirik mavjudot, nihoyat 



 materiya 



 borliq.  «Borliq» tushunchasi bu erda 

eng umumiylikdir. 

Yakkalik,  xususiylik  va  umumiylik  bir-biri  bilan  o‘zaro  dialektik  munosabatda  bo‘ladi.  Binobarin, 

yakkalik  bilan  umumiylik  xususiylik  orqali  bog‘langan  bo‘lib,  ular  o‘zaro  aloqadorlikdadir.  Xususiylik 

yakkaliklardan  tashkil  topib,  umumiylikni  alohidalik  bilan  bog‘laydi.  Umumiylik  esa  yakkaliklardan 

ajralgan  holda  bo‘lmaydi,  balki  yakkaliklarning  umumiy  xususiyatlari,  belgilari,  tomonlari,  bog‘lanishlari 

shaklida  har  bir  yakkalikning  o‘zida  mavjud  bo‘ladi.  Demak,  har  bir  konkret  narsa  va  hodisa  yakkalik, 

xususiylik va umumiylikning birligidan iboratdir. 

Yakkalik,  xususiylik  va  umumiylik  dialektikasi  shundan  iboratki,  ma’lum  sharoitda  yakkalik 

xususiylikka,  xususiylik  umumiylikka  va  aksincha,  ular  bir-biriga  o‘tishi  mumkin.  Ob’ektiv  olamda  har 

qanday yangilik dastlab yakkalik sifatida paydo bo‘lib, so‘ngra u o‘sib, rivojlanib xususiylik va umumiylik 

xarakterini kasb etadi. 

Lekin bundan har qanday yakkalik xususiylikka, xususiylik esa umumiylikka o‘taverar ekan, degan 

fikr yuritmaslik kerak. Bunday bo‘lishi uchun ular taraqqiyotning asosiy tendensiyasiga mos kelishi shart. 

Yakkalik,  xususiylik  va  umumiyliklarning  o‘zaro  bog‘lanishlarini  dialektik  nuqtai  nazardan  tushunish 

ob’ektiv voqelikni to‘g‘ri bilish uchun juda muhimdir. CHunki, insonning borliqni bilishi ham yakkalikdan 

xususiylikka va undan umumiylikka borishdan iboratdir. Bu umumiylikni biz narsa va hodisalarni va ularda 

ifodalanuvchi  yakkaliklar  va  xususiyliklarni  bilish  orqali  anglab  etamiz.  Biz,  dastavval,  sezgi  a’zolarimiz 

yordamida  yakkalikni,  yakka  narsa  va  hodisalarni  idrok  qilamiz.  So‘ngra  tafakkurimizda  shu  hissiy 

idrokimizda vujudga kelgan mavjud faktlarni analiz va sintez qilib, ularning muhim tomonlarini nomuhim 

tomonlaridan,  umumiy  tomonlarini  alohida  tomonlaridan  ajratamiz,  ularni  o‘zaro  bir-biri  bilan 

birlashtiramiz,  bir-biriga  taqqoslaymiz,  shular  asosida  fikrimizda  ularni  ifodalovchi  tushunchalarni  hosil 

qilamiz.  Bu  hosil  qilgan  tushunchalarda  narsa  va  hodisalarning  ham  yakka  tomonlari,  ham  ularning 

muayyan turkumiga xos bo‘lgan xususiy tomonlari, hamda shu narsa va hodisalarning butun bir sinfiga oid 

bo‘lgan umumiy tomonlari ifodalanadi.