Toshkent moliya instituti "ijtimoiy fanlar" kafedrasi

Diniy e’tiqodlarning tarixiy shakllari. 

Insoniyat tarixiga ko‘p sonly turli-tuman dinlar ma’lum. Xususan, 

madaniyat va bilimlar darajasi juda past bo‘lgan inson o‘ziga qudratli, yot va sirli bo‘lib tuyulgan tabiatning 

favqulodda  kuchlariga  qarshilik  ko‘rsata  olmagan  ibtidoiy  jamoa  davrida  dinning  ancha  sodda  shakllari: 

fetishizm, animizm, totemizm, magiya va boshqalar yuzaga kelgan. 

Fetishizm 

– u yoki bu predmetni mo‘jizakor xislatlarga, odamlar hayotiga ta’sir ko‘rsatish qobiliyatiga ega 

deb hisoblaydi. Bunday predmet ilohiylashtiriladi, sig‘inish va topinish ob’ektiga aylanadi. 

Animizm 

(lot. «anima» – «jon») – nafaqat odamlar, balki hayvonlar, predmetlar va borliq hodisalarini ham 

ruh, jon boshqarib turishiga ishonishdir.Animizm nuqtai nazaridan butun dunyo ruhli va jonli. 

Totemizm 

negizini  muayyan  odamlar  guruhining  totem,  ya’ni  sig‘inish  ob’ekti  sanalgan  ajdod  deb  e’lon 

qilinadigan  u  yoki  bu  hayvon,  o‘simlik,  predmet  bilan  umumiy  kelib  chiqishiga  bo‘lgan  ishonch  tashkil 

etadi. Zero, totem mazkur jamoa yoki urug‘ning qudratli homiysi, himoyachisi hisoblanadi, uni oziq-ovqat 

va  shu  kabilar  bilan  ta’minlaydi  (Hindistonda  Xonumon  maymuni,  sigir,Avstraliyada  kenguru,  turli 

qabilalarda u yoki bu ilohiy predmet). 

Magiya 

(yunon. «mageia» – «sehrgarlik») ham ibtidoiy din shakllaridan biri bo‘lib, uning zamirida tabiiy 

kuchlar  yordamisiz  sirli  tarzda,  rasm-rusumlar,  o‘ziga  xos  amallar  majmui  bilan  narsalar,  odamlar, 

hayvonlar va hatto g‘ayritabiiy kuchlar – ruhlar, insu jinslar va shu kabilarga ta’sir ko‘rsatish mumkinligiga 

bo‘lgan  ishonch  yotadi.  Dinning  ushbu  qadimgi  shakllari  keyingi  diniy  e’tiqodlar  negizini  tashkil  etdi  va 

politeizm (ko‘pxudolik)da ham, monoteizm (yakkaxudolik)da ham u yoki bu darajada o‘z aksini topdi. Ular 

hozirda ham qisman mustaqil holda mavjuddir. 

---