Узбекистан академия наук республики узбекистан

БИОГАЗ-ИССИҚЛИК ҚУВУРЛИ ҚУРИЛМА РЕАКТОРИНИНГ ИССИҚЛИК 
РЕЖИМИНИ ТАДКИКОТ ҚИЛИШ 
 
Хусенов А.А., Эргашев Ш.Ҳ. 
Қарши муҳандислик-иқтисодиёт институти 
Построен тепловой баланс трубчатого биогаз-теплового реактора. На основе 
этого уравнения баланса представлена математическая модель изменения температуры 
воздуха и биомассы. 
 
Ҳозирги вақтда анъанавий ёқилғининг чекланган захираларининг камайиб бориши 
натижасида электр ва иссиқлик учун тарифларнинг доимий ошиши муқобил энергия 
манбаларига бўлган эҳтиёжни ортишига олиб келмоқда. Қишлоқ хўжалиги ишлаб 
чиқаришининг истиқболли йўналиши - биотехнология орқали энергия ишлаб чиқаришдир. 
Ўзбекистон Республикаси Президентининг 2018 йил 20 ноябрдаги “Иссиқхона 
комплексларини ривожлантириш учун қўшимча шарт-шароитлар яратиш чора-тадбирлари 
тўғрисида”ги ПҚ-4020-сонли қарорида иссиқхона хўжаликларини юритишда қайта 
тикланувчи энергия манбаларидан фойдаланишни ривожлантириш устувор вазифа 
сифатида белгилаб берилган. 
Қишлоқ ҳужалигини махсулотларини етиштириш ва уларни сақлашда қайта 
тикланувчи энергия манбалари хусусан, қуёш энергиясидан самарали фойдаланиш буйича 
назарий-амалий тадқиқот ишлари олиб борилмоқда. Шунинг учун қуёш иссиқхоналарни 
такомиллаштириш ва тежамкор ишлашини таъминлаш муҳим аҳамиятга эгадир. 
Илмий-тадқиқот натижалари шуни курсатадики, иссиқхонанинг деворлар орқали 
умумий йўқотиладиган иссиқлик миқдори 10-15% ни, деразалар орқали 20-25% ни, пол ва 
шифт ёпилмалари орқали эса 10-15% ни кириш ва чиқиш эшиклари орқали 5-8% ни ташкил 
этади [1, 2]. Иссиқхонада қуёшнинг нуридан тушаётган иссиқликни ушлаб қолиш 

---

371 
натижасида иссиқлик сақловчи материалларни қўллаш ва улардан фойдаланиш 10-20% 
энергия тежаш имконини беради. 
Иссиқҳоналарнинг иссиқлик таъминоти узлуксизлигини таъминлашда биогаз-
иссиқлик қувурли реактор қурилмасини ишлаб чиқиш орқали йил давомида иссиқҳонанинг 
иссиқлик энергиясига бўлган эҳтиёжини қоплаш мумкин (1-расм). Ушбу қурилма 
иссиқҳона девори билан ёнма-ён қурилган бўлиб, қурилманинг тиниқ юзасига кун 
давомида қуёш энергияси тушиб, ичидаги ҳавони ва биомассани қиздиради. Деворида 
ўрнатилган иссиқлик қувурининг бир учига ҳаво томонидан иссиқлиқ берилиб, иссиқҳона 
тупроғи остида жойлашган иккинчи учига иссиқлик ташувчи (фреон) орқали узатилади. Ўз 
навбатида биомасса ҳам қизиб бижғиш жараёни кечади.