Standartlari

to’lanadigan  kreditlar

  bo’yicha,  tadbirkorlik 

sub’ekti quyidagilarni ochib berishi kerak:  

(a) 

ushbu  to’lanadigan  kreditlarning  so’ndirish  shartlari,  qarzni  uzish  fondi, 

asosiy  qarz  summasi,  foizlarni  to’lash  shartlarini  har  qanday  buzish  holatining 

tafsilotlari; 

(b) 

hisobot  davri  oxirida  shartlari  buzilgan  to’lanadigan  kreditlarning  balans 

qiymati; va 

(v) 

moliyaviy  hisobotlar  e’lon  qilish  uchun  tasdiqlanishidan  oldin  shartlari 

buzilgan  kredit  bo’yicha  zararni  kamaytirishga  qaratilgan  choralar  qabul  qilinganligi 

---

 

 

224 

 

yoki to’lanadigan kreditlarning shartlari o’zgartilganligini. 

Tadbirkorlik  sub’ekti  umumlashgan  daromad  to’g’risidagi  hisobotda  yoki 

izohlarda  quyidagi  daromadlar,  xarajatlar,  foyda  yoki  zararlar  moddalarini  ochib 

berishi kerak: 

(a) 

quyidagilar bo’yicha sof foyda yoki sof zararlar: 

-  haqqoniy  qiymatidagi  o’zgarishlar  foyda  yoki  zararda  hisobga  olinadigan 

moliyaviy  aktivlar  yoki  moliyaviy  majburiyatlar.  Bunda  dastlabki  tan  olishda  bunday 

moliyaviy  aktivlar  yoki  moliyaviy  majburiyatlar  sifatida  belgilanganlar  va    MHXS  9 

ga  muvofiq  majburiy  ravishda  haqqoniy  qiymat  bo’yicha  baholanadigan  moliyaviy 

aktivlar  yoki  moliyaviy  majburiyatlar  (masalan,  MHXS  9  bo’yicha  oldi-sotdi  uchun 

mo’ljallangan ta’rifiga mos keladigan  moliyaviy majburiyatlar) bo’yicha ma’lumotlar 

alohida ochib beriladi. Haqqoniy qiymatidagi o’zgarishlar foyda yoki zararda hisobga 

olinadigan  moliyaviy  majburiyatlar  bo’yicha,  tadbirkorlik  sub’ekti  boshqa 

umumlashgan  daromadda  tan  olinadigan  summani  va  foyda  yoki  zararda  tan 

olinadigan summani alohida ko’rsatishi kerak. 

-  amortizatsiyalangan qiymat bo’yicha baholanadigan moliyaviy majburiyatlar. 

-  amortizatsiyalangan qiymat bo’yicha baholanadigan moliyaviy aktivlar. 

-  haqqoniy  qiymatidagi  o’zgarishlar  boshqa  umumlashgan  daromadda  hisobga 

olinadigan moliyaviy aktivlar. 

(b) 

amortizatsiyalangan  qiymat  (effektiv  foiz  usuli  asosida  hisoblangan) 

bo’yicha  baholanadigan  moliyaviy  aktivlar  yoki  haqqoniy  qiymatidagi  o’zgarishlari 

foyda yoki zararda hisobga olinmaydigan moliyaviy majburiyatlar bo’yicha jami foizli 

daromadlar va jami foizli xarajatlar. 

(v) 

quyidagilardan  yuzaga  keladigan  komission  daromadlar  va  xarajatlar 

(effektiv foiz stavkasini aniqlashda hisobga olingan summalardan tashqari): 

-  amortizatsiyalangan  qiymat  bo’yicha  baholanadigan  moliyaviy  aktivlar  yoki 

haqqoniy  qiymatidagi  o’zgarishlari  foyda  yoki  zararda  hisobga  olinmaydigan 

moliyaviy majburiyatlar; va 

-  alohida  shaxslar,  trastlar,  pension  tizimlar  va  boshqa  tashkilotlar  nomidan 

aktivlarni  investitsiya  qilish  yoki  saqlab  turishga  olib  keladigan  ishonch  va  boshqa 

fidutsiar operatsiyalar. 

(g) 

qadrsizlangan  moliyaviy  aktivlar  bo’yicha  BHXS  39  “Moliyaviy 

Instrumentlar: tan olish va baholash”ga muvofiq hisoblangan foizli daromadlar  

(d) 

moliyaviy  aktivlarning  har  bir  toifasi  bo’ycha  har  qanday  qadrsizlanish 

zararining summasi. 

Tadbirkorlik sub’ekti umumlashgan daromad to’g’risidagi hisobotda tan olingan 

va amortizatsiyalangan qiymat bo’yicha baholanadigan  moliyaviy aktivlarni  hisobdan 

chiqarishdan  yuzaga  keladigan  foyda  yoki  zararning  tahilini  ochib  berishi  kerak, 

bunda  u  ushbu  moliyaviy  aktivlarning  hisobdan  chiqarilishidan  olingan  foyda  va 

zararlarni  alohida  ko’rsatishi  kerak.  Ushbu  ochib  beriladigan  ma’lumotlar  moliyaviy 

aktivlarning hisobdan chiqarilishining sabablarini qamrab olishi kerak. 

BHXS 1 “Moliyaviy hisobotlarni taqdim etish”ga muvofiq, tadbirkorlik sub’ekti 

muhim  hisob  siyosatlarning  qisqacha  bayonida  moliyaviy  hisobotlarni  tayyorlashda 

foydalanilgan  baholash  asosini  (yoki  asoslarini)  va  moliyaviy  hisobotlarni  tushunish 

uchun o’rinli bo’lgan boshqa qo’llanilgan hisob siyosatlarini ochib berishi kerak.  

---

 

 

225 

 

Tadbirkorlik sub’ekti  BHXS 39 da tavsiflangan  xejlarning  har bir turi bo’yicha 

quyidagilarni alohida ochib berishi kerak (ya’ni, haqqoniy qiymat xejlari, pul oqimlari 

xejlari, xorijiy bo’linmaga sof investitsiyalar xejlari):  

(a)  har bir turdagi xejning tavsifi; 

(b)  xejlash  instrumentlari  sifatida  belgilangan  moliyaviy  instrumentlarning 

tavsifini va ularning hisobot davri oxiridagi haqqoniy qiymatlarini; va 

(v)  xejlangan risklarning xususiyatini. 

Pul oqimlarining xeji bo’yicha, tadbirkorlik sub’ekti quyidagilarni ochib berishi 

kerak:  

(a)  pul  oqimlari  yuzaga  kelishi  kutilgan  davrlar  va  ushbu  pul  oqimlari  foyda 

yoki zararga ta’sir etishi kutilgan davrlar; 

(b)  oldin  xej  hisobi  qo’llanilgan,  lekin  boshqa  sodir  bo’lishi  kutilmaydigan  har 

qanday prognoz qilinadigan operatsiyaning tavsifi; 

(v)  davr mobaynida boshqa umumlashgan daromadda tan olingan summa; 

(g)  davr  davomida  kapitaldan  foyda  yoki  zararga  o’tkazilgan  (qayta 

tasniflangan)  summa,  bunda  umumlashgan  daromad  to’g’risidagi  hisobotning  har  bir 

satrda ko’rsatiladigan moddasiga kiritilgan summani alohida ochib bergan holda; va 

(d)  davr  davomida  kapitaldan  chiqarib  tashlangan  va  sotib  olinishi  yoki  sodir 

bo’lishi  xejlangan  eqori  ehtimolga  ega  va  prognoz  qilinadigan  operatsiya  bo’lgan 

nomoliyaviy aktivning yoki nomoliyaviy majburiyatning boshlang’ich qiymatiga yoki 

boshqa balans qiymatiga kiritilgan summa. 

Tadbirkorlik sub’ekti quyidagilarni alohida ochib berishi kerak: 

(a)  haqqoniy qiymatning xejlarida, quyidagilar bo’yicha foyda yoki zararlarni: 

- 

xejlash instrumenti; va 

- 

xejlangan riskka tegishli xejlangan modda. 

(b)  pul  oqimlarining  xeji  bo’yicha  kelib  chiqqan  va  foyda  yoki  zararda  tan 

olingan samarasizlik. 

(v)  xorijiy  bo’linmaga  sof  investitsiyadan  kelib  chiqqan  va  foyda  yoki  zararda 

tan olingan samarasizlik. 

Tadbirkorlik sub’ekti, moliyaviy aktivlar va moliyaviy majburiyatlarning har bir 

turkumi  bo’yicha,  ushbu  aktivlar  va  majburiyatlar  turkumining  haqqoniy  qiymatini 

ularning balans qiymati bilan solishtirib bo’ladigan tarzda ochib berishi kerak.  

Haqqoniy  qiymat  to’g’risidagi  ma’lumotlarni  ochib  berganda,  tadbirkorlik 

sub’ekti  moliyaviy  aktivlar  va  moliyaviy  majburiyatlarni  turkumlarga  guruhlashi 

kerak, lekin  ularning balans qiymatlari  moliyaviy  holat  to’g’risidagi  hisobotda o’zaro 

hisob-kitob qilingan darajadagina  ularni o’zaro hisob-kitob qilishi kerak. 

Ba’zi  holatlarda,  moliyaviy  aktiv  yoki  moliyaviy  majburiyatning  haqqoniy 

qiymati  u  bilan  bir  xil  aktivning  yoki  majburiyatning  faol  bozordagi  kotirovka 

qilinadigan  bahosi  (ya’ni  haqqoniy  qiymat  ierarxiyasining  1-chi  darajasi)  bilan 

tasdiqlanmaganligi    yoki  faqat  kuzatiladigan  bozorlardan  olingan  ma’lumotlar 

asosidagi  baholash  usullariga  asoslanmaganligi    tufayli  tadbirkorlik  sub’ekti  

moliyaviy  aktiv  yoki  moliyaviy  majburiyatning  dastlabki  tan  olishda  foyda  yoki 

zararni  tan  olmaydi.  Bunday  holatlarda,  tadbirkorlik  sub’ekti  moliyaviy  aktivlar  yoki 

moliyaviy majburiyatlarning turkumlari bo’yicha quyidagilarni ochib berishi kerak: 

(a) 

bozor  ishtirokchilari  mazkur  aktiv  yoki  majburiyatlarning  narxini 

---

 

 

226 

 

belgilashda  hisobga  olgan  bo’lgan  omillarning  (shu  jumladan,  vaqtning)  o’zgarishini 

aks  ettirish  maqsadida  dastlabki  tan  olishdagi  haqqoniy  qiymat  va  operatsiya  bahosi 

o’rtasidagi farqni foyda yoki zararda  tan olish bo’yicha hisob siyosatini. 

(b) 

davr  boshi  va  oxirida  foyda  yoki  zararda  hali  tan  olinishi  kerak  bo’lgan 

umumiy farqni va ushbu farq qoldig’idagi o’zgarishlarning solishtirmasini. 

(v) 

tadbirkorlik  sub’ekti  operatsiya  bahosi  haqqoniy  qiymatning  eng  yaxshi 

dalili  emas  degan  xulosaga  kelganligining  sababini,  shu  jumladan  haqqoniy  qiymatni 

isbotlaydigan dalilning tavsifini. 

Haqqoniy qiymat bo’yicha ma’lumotlar quyidagi holatlarda ochib berilishi talab 

etilmaydi: 

(a) 

balans qiymati haqqoniy qiymatning oqilona tahmini bo’lganida, masalan, 

savdoga  oid  qisqa  muddatli  debitorlik  qarzlari  va  kreditorlik  qarzlari  kabi  moliyaviy 

instrumentlar bo’yicha; 

(b) 

ihtiyoriy  ishtirok imkonini beradigan xususiyatga ega shartnoma (MHXS 

4  da  tavsiflangandek)  holatida,  agar  ushbu  xususiyatning  haqqoniy  qiymati  ishonchli 

darajada baholana olmasa. 

Tadbirkorlik  sub’ekti  moliyaviy  hisobotlardan  foydalanuvchilar  bunday 

shartnomalarning  balans  qiymati  va  haqqoniy  qiymati  o’rtasidagi  mumkin  bo’lgan 

farqlar  summasi  to’g’risida  o’z  mulohazalarini  chiqarishi  uchun  imkon  beradigan 

ma’lumotlarni ochib berishi kerak, shu jumladan: 

(a) 

ushbu  instrumentlar  bo’yicha  haqqoniy  qiymat  ishonchli  darajada  bahola 

olinmaganligi tufayli ushbu haqqoniy qiymat ochib berilmaganligi faktini; 

(b) 

moliyaviy  instrumentlarning  tavsifini,  ularning  balans  qiymatini,  va 

haqqoniy  qiymat  nima  sabablarga  ko’ra  ishonchli  darajada  baholana  olinmaganiligi 

bo’yicha tushuntirishni; 

(v) 

ushbu  instrumentlar  bo’yicha  bozorning  mavjudligi  to’g’risidagi 

ma’lumotlar; 

(g) 

tadbirkorlik  sub’ekti  moliyaviy  instrumentlarning  chiqib  ketishini 

rejalashtirganligi va qanday qilib chiqib ketishini rejalatirayotganini; va 

(d) 

agar  oldin  haqqoniy  qiymatini  ishonchli  baholab  bo’lmagan  moliyaviy 

instrumentlar  hisobdan  chiqarilsa,  ushbu  hisobdan  chiqarish  to’g’risidagi  fakt,  hisob 

chiqarish paytida instrumentlarning balans qiymati, va tan olingan foyda yoki zarar. 

Tadbirkorlik  sub’ekti  moliyaviy  hisobotlardan  foydalanuvchilarga  moliyaviy 

instrumentlar  bo’yicha  yuzaga  keladigan  va  tadbirkorlik  sub’ekti  davr  ohirida  duchor 

bo’ladigan  risklarning  xususiyatini  va  darajasini  baholashga  imkon  beradigan 

ma’lumotlarni ochib berishi kerak. 

Miqdoriy  ma’lumotlar  ochib  berilganida  ularga  tegishli  sifatiy  ma’lumotlarni 

ham  ochib  berish  foydalanuvchilarga  tegishli  ma’lumotlarni  o’zaro  bog’lash  va  shu 

tariqa  moliyaviy  instrumentlardan yuzaga  keladigan risklarning  xususiyati  va darajasi 

to’g’risida  to’liq  tasavvurni  shakllantirishga  yordam  beradi.  Ochib  beriladigan 

miqdoriy va sifatiy ma’lumotlarning o’zaro bog’liqligi foydalanuvchilarga tadbirkorlik 

sub’ektining risklarga duchorligini yaxshiroq baholashga imkon beradi. 

Moliyaviy  instrumentlardan  yuzaga  keladigan  riskning  har  bir  turi  bo’yicha, 

tadbirkorlik sub’ekti quyidagilarni ochib berishi kerak: 

(a) 

riskka duchorlikni va risklar qanday qilib paydo bo’lishini; 

---

 

 

227 

 

(b) 

risklarni  boshqarish  maqsadlari,  siyosatlari  va  jarayonlarini  hamda  riskni 

baholash uchun qo’llanilgan usullar; va 

(v) 

oldingi davrga nisbatan (a) yoki (b) dagi har qanday o’zgarish. 

Moliyaviy  instrumentlardan  yuzaga  keladigan  riskning  har  bir  turi  bo’yicha, 

tadbirkorlik sub’ekti quyidagilarni ochib berishi kerak: 

- 

hisobot  davrining  oxirida  ushbu  riskka  duchorlik  bo’yicha  yig’ma 

miqdoriy ma’lumotlar. Ushbu ochib beriladigan ma’lumotlar tadbirkorlik sub’ektining 

asosiy rahbariyatiga (BHXS 24