Махсус таълим вазирлиги мирзо улуғбек номидаги

III.2.3. Генларнинг полимер таъсирида белгиларнинг
ирсийланиши (полимерия) 
 
Юқорида кўриб ўтилган ноаллел генлар ўзаро таъсирининг типлари 
сифат жиҳатдан фарқланувчи белгиларнинг ирсийланишига тааллуқли эди. 
Тирик организмларнинг, масалан, ҳайвонларнинг вазни, сут миқдори, 
ғўзада тола чиқиши, тола узунлиги, ўсимлик поясининг бўйи, 
маккажўхори, буғдой донларининг эндоспермидаги оқсиллар миқдори 
каби белгиларини аниқ фенотипик синфларга тақсимлаш мумкин эмас; 
уларни тортиш, ўлчаш, санаш мумкин, яъни миқдор жиҳатдан баҳолаш 
мумкин. Бундай белгилар одатда 
миқдор белгилар
деб аталади. Бу 
белгилар қай тариқа ирсийланади деган савол туғилади. Бу белгиларнинг 
ирсийланиши полимер типдаги ирсийланиш билан боғлиқ бўлиб, унинг 
катта аҳамияти миқдор белгиларнинг авлоддан-авлодга ўтишлигини 
таъминлаб беришлигидадир. Полимер ирсийланишда иштирок этувчи 
полимер генлар (полигенлар)
ўзларининг функцияси, фенотипга 
кўрсатадиган таъсир кучи жиҳатидан бир хил бўлади. Полимерияда 
авлодларда янги белги пайдо бўлмайди, балки ота-она организм белгилари 
ривожланади. 
 
Миқдор белгиларнинг ривожланишини таъмин этувчи полимер 
генларни таъсир даражасига қараб иккига бўлинади. 
1. Ноаллел генларнинг ўзаро кумулятив полимерия таъсири. 
Полимерия ҳодисаси даставвал организмларнинг баъзи сифат 
белгиларининг ирсийланишида аниқланган. Полимерия 1908 йилда швед 
генетик олими Г.Нильсон-Эле томонидан буғдой (
Triticum L
) навлари 
дурагайларини таҳлил қилиш натижасида кашф этилган эди. У келиб 
чиқиши ҳар хил, дон ранги (оқ-қизил) бўйича гомозиготали буғдой 
навларини ўзаро, турли комбинацияда чатиштириб, олинган дурагай 
авлодларини генетик таҳлил қилди. Қизил ва оқ донли дурагайлар олди. 
Иккинчи авлодда эса 3:1 нисбатда қизил ва оқ донли ўсимликлар олишга 
муваффақ бўлди. Бу одатдаги монодурагай ажралиш эди. 
Худди шундай белгиларга эга бўлган бошқа буғдой навларини ўзаро 
чатиштирганда, иккинчи авлодда 15/16 қисм рангли ва 1/16 қисм оқ донли 
дурагай ўсимликлар олди (илова – 21-расм). Биринчи гуруҳдаги ўсимлик-
лар донларининг ранги тўқ қизилдан оч қизилга қадар бўлган. Бу гуруҳ 
ўсимликларини қизил рангнинг намоён бўлиш даражасига қараб 4 та 
синфга бўлиш мумкин. Умуман, F
2 
даги дон ранги даражаси бўйича 
фенотипик синфларнинг умумий сони 5 та бўлиб, уларнинг миқдорий 
нисбати - 1 қизил : 4 оч қизил : 6 пушти : 4 оч пушти : 1 оқ донга эга 
бўлган. Олинган далилларнинг таҳлили бу комбинацияда олинган 
дурагайларда дон рангини иккита аллел бўлмаган генлар назорат 
қилишини кўрсатди. Полимерия типида ўзаро таъсир кўрсатувчи бу