Nuraliyev g ‘ olibjon

Kuppa-kunduz

 kuni ya? (A.Oripov) 

Kunduz   

so‘ziga  taqlid  bildirib  kelgan 

kuppa

  birligi  leksema  sifatida  hech 

qanday  ma’no  anglatmaydi.  U  faqat 

kunduz

  so‘ziga  oldindan  kelgan  taqlid  so‘z 

bo‘lsa-da,  she’r  matnida  ma’noning  kengayishiga  muhim  ro‘l  o‘ynagan: 

kunduz 

kuni  adashib  ketmoq 

birikmasiga  qaraganda 

kuppa-kunduz  kuni  adashib  ketmoq 

birikmasi  ta’sirchanlik  va  ta’jublanish  semasining  kuchliroq  ekanligi  bilan 

farqlanadi. 

Kuppa 

faqat birinchi bo‘g‘in 

kun 

so‘ziga taqlid bo‘lib kelganini hisobga 

olib, 

-pa

  qo‘shimchasi  qo‘shilgan  deya  olamiz.  Til  birligiga  taqlid  so‘zlar  o‘zi 

taqlid bildirib kelgan so‘zning oldidan qo‘shilganda faqat birinchi bo‘g‘inga taqlid 

                                                           

7

Eltazarov  J.  D.  So‘z  turkumlari  paradigmasidagi  o‘zaro  aloqa  hamda  ko‘chish  hollari.  -T.:  O‘zbekiston  milliy 

ensklapedyasi, 2006. 134-b.

 

8

 Shu asar. 134-b 

---

bo‘lib  keladi.  Til  birligiga  taqlid  so‘zni  matndan  olib  qo‘yilganda  ham  gap 

mazmuniga  deyarli  ta’sir  qilmasligi  ularning  juft  so‘zlardan  yana  bir  farqli  jihati 

hisoblanadi.  Gap  mazmuni  qisman  torayadi  xolos.  Tilimizda: 

bozordan  narsa-

parsa  oldim 

(til  birligiga  taqlid  so‘z), 

bozordan  mayda-chuyda  oldim 

(juft  so‘z) 

kabi  birikmalar  ishlatiladi.  Birinchi  gapimizdan 

parsa 

so‘zini  tushirib  qoldirsak 

ham  gap  mazmunida  sezilarli  o‘zgarish  bo‘lmaydi.  Ikkinchi  gapimizdagi 

chuyda 

so‘zini tushirib qoldirsak-chi, gap mazmuni yo‘qolishi kuzatiladi. 

Bu  mulohazalardan  kelib  chiqib,  biz  tasviriy  so‘zlarning  o‘rganilishini 

ananaviy  tovushga  taqlid  so‘zlar  (gup-gup,  taqa-tuq),  harakat  va  holatga  taqlid 

so‘zlar  (lo‘k-lo‘k,  yalt-yalt)  yani  obrazli  so‘zlarga  yana  bir  bo‘lim;    til  birligiga 

taqlid  so‘zlar  (aroq-paroq,  kuppa-kunduz)ni  qo‘shib,  uch  guruhga  bo‘lib 

o‘rganilishi maqsadga muvofiq deya olamiz.