Nuraliyev g ‘ olibjon

Aroq-paroq

 ichdingmi? 

(A. Oripov) 

Aroq-paroq 

birikmasini  til  birligiga  taqlid  so‘z  sifatida  olishimiz  mumkin. 

Proff  J.D.Eltazarovning  “So‘z  turkumlari  paradigmasidagi  o‘zaro  aloqa  hamda 

ko‘chish  hollari”  kitobida  quydagi  mulohaza  keltiriladi:  “Hozirda  biz  juft  so‘zlar 

sifatida  qarayogan  hollarni  yangicha  qarashlar  bilan  tahlil  qilsak,  aslida  taqlidiy 

so‘zlar faqat tovush va harakatga taqlid emas, u til birliklariga ham taqlid shaklida 

namayon  bo‘lishini  ko‘ramiz,  yani  tilimizdagi 

non-pon  ,  qip-qizil,  kata-matta, 

ertan-mertan,  to‘lab-po‘lab,  chalob-palob

  kabi  so‘zlar  ham  taqlid  va  so‘zning 

                                                           

5

Qo‘ng‘urov R. O‘zbek tilida tasviriy so‘zlar. -T.: Fan, 1966. 32-b

 

6

 Shu monogirafya. 82-b  

---

birikuvidan  hosil  bo‘lgan  va  xiralashgan  tasviriy  so‘zlardir”.

7

  Ushbu  mulohazaga 

tayanib 

aroq-paroq

 birikmasini juft so‘z emas, balki til birligiga taqlid so‘z desak 

maqsadga muvofiq bo‘ladi. Til birligiga taqlid bildiradigan so‘zlar juft so‘z sifatida 

u hech qachon konkret ma’no bermasligi va hech qachon tilda o‘sha holda leksema 

sifatida uchramasligi va har qanday so‘zga (p), (m) tovushlarini kerakli o‘rinlarda 

qo‘shish bilan uni taqlidini yasay olinishi fikrimizni isbotlashga harakat qiladi.

8

 

Tilimizdagi  barcha  birliklarga  bir    (p),  (m)  tovushlari  qo‘shilib,  takrorlanib 

taqlidi  yasalishi  bilan  birga,  ayrim  so‘zlarga    (s)  tovushi  almashib,  takrorlanishi 

natijasida  taqlidi  yasalishi  ham  kuzatiladi. 

Pul-sul,  patir-satir  kabi. 

Unli  tovush 

bilan  boshlangan  so‘zlarda  ushbu  tovushlar  ortirilishi,  undosh  tovush  bilan 

boshlangan  so‘zlarda  esa  tovush  almashishi  hodisasi  yuz  berish  natijasida  til 

birligiga taqlid so‘zlar yasaladi. 

Misolimizdagi 

aroq-paroq 

birikmasida (p) ortirilishi bilan

 aroq

 so‘zi taqlidi 

paroq

  ifodalanadi.  U  alohida  leksema  sifatida  hech  qanday  ma’no  anglatmaydi 

lekin  unda  umumiylik,  ta’kidlash,  tajublanish  va  mavhumlik  ma’nolari  mujassam 

ko‘rinadi.  She’r  matnidagi ushbu  birikma  she’r  oxrida  kulguli  bir  holatni  yuzaga 

chiqaradi.  Chol  o‘z  uyiga  kelgan  lekin  o‘zi  bilmaydi,  kampirini  ham  tanimaydi. 

Kampir  uni 

aroq-paroq

  ichdimi  deb  o‘ylaydi.  She’r  nomiga  muvofiq 

“Hangoma”ligi chollarning boshidan o‘tgan savdolar, qiyinchiliklar chol kampirini 

tanimasligi-yu kampir cholni o‘z hushida emas deb o‘ylashi ushbu birikma orqali 

yorqin  namayon  bo‘ladi.  Til birligiga taqlid  so‘zlar  ko‘pincha so‘zlashuv uslibida 

ko‘p  ishlatilsa-da,  badiiy  uslubda  ham  faol  qo‘llanilishini  ko‘ramiz.  Yana  bir 

o‘rinda: 

Ovuldan-chi,  darak  yo‘q,  Oppoq  edi  qir-qiya;  “Adashib  ketdikmikan,