Energiya almashinuvi bosqichlari
•
Tayyorgarlik
• Murakkab moddalar oddiy moddalarga parchalanadi
• Oqsillar-aminokislotalarga,polisaxaridlar-monosaxaridlarga,
nuklein
kislotalar-nukleotidlarga
Kislorodsiz
Anaerob
• Kislorodsiz,to‘liqsiz, parchalanish
• 1 mol Glukoza 2 mol sut kislotasiga
Kislorodli
Aerob
• Kislorodli,to‘liq parchalanish
• Hosil
bo‘lgan
moddalar-karbonat
angidrid
va
suvgacha
parchalanadi
Energetik almashinuv bosqichlari.
•
1.Tayyorgarlik bosqichi.
•
Oqsillar
aminokislotalar
•
Lipidlar
glitserin va yog‘
kislotalari
•
Polisaxaridlar
monosaxaridlar
Energetik almashinuv bosqichlari.
•
2.Kislorodsiz bosqich- glikoliz.
•
C
6
H
12
O
6
+ 2H
3
PO
4
+ 2ADF = 2C
3
H
6
O
3
+2ATF + 2H
2
O
Energetik almashinuv bosqichlari.
•
3.Kislorodli bosqich – hujayraning nafas olishi.
•
2C
3
H
6
O
3
+6O
2
+36ADF+36H
3
PO
4
=6CO
2
+42H
2
O=36ATF
IV. Yangi mavzuni mustahkamlash.
Bu jarayonda har bir guruhdan boʻsh
oʻzlashtiruvchi oʻquvchilar taklif etilib, ular bilan “Shaxmat” usuli oʻtkaziladi.
Kislorodli parchalanish
Energiya almashinuvining
bu bosqichi fermentlar
yordamida tezlashtiriladi
Barcha tirik organizmlar
energiyani olish turiga qarab
avtotroflar va geterotroflar
turiga boʻlinadi.
Ikki molekula sut
kislotani kislorodli sharoitda
toʻliq parchalanishida 36
molekula ATF hosil boʻladi.
Bularga deyarli barcha
yashil oʻsimliklar, suv oʻtlari,
bazi bakteriyalar kiradi.
Juda katta miqdorda
energiya ajralib chiqadi va
ular ATF molekulalarida
toʻplanadi.
Avtrotrof organizmlar
qaysi energiya mambayidan
foydalanishiga qarab ikki
guruhga boʻlinadi
Demak, hujayrani energiya
bilan ta`minlashda ayrob nafas
olish asosiy vazifani bajaradi.
Avtotroflar anorganik
moddalardan hayot faoliyati
uchun zarur organik
moddalarni hosil qiluvchi
organizmlardir.
Hujayrada oldingi
bosqichda hosil boʻlgan
moddalar kislorod
ishtirokida ohirgi
mahsulotlar CO_
2
H2O
gacha parchalanadi
Kislorodli parchalanishni ketma-ketligini topib jadvalga raqam bilan bilan joylanadi.
1
5
3
7
9
6
4
8
2
TEST
(Energiya almashinuv bosqichlari mavzusidan)
1.
Hujayrada qaysi moddaning parchalanishi natijasida 36 molekula ATF sintezlanadi ?
A)Oqsil B)Yog’ C)Kraxmal D)Sut kislota
2. Energetik almashinuvda hujayrada qaysi moddaning kislorodsiz parchalanishi natijasida 2
molekula ATF hosil bo’ladi ?
A)Oqsil B)Glyukoza C)Kraxmal D)Yog’
3. Qanday organizmlar energiya manbaidan foydalanish turiga qarab fototrof va
xemotroflarga bo’linadi ?
A)Avtotrof B)Saprofit C)Geterotrof D)Zamburug’
4. Organizmda kechadigan har qanday harakat, har bir yangi molekulaning sintezlanishi
yaratilishi uchun nima sarflanadi ?
A)Energiya B)Oqsil C)Uglevod D)Lipid
5. Berilgan qaysi birida 1 molekula glyukozdan 2 molekula sut kislota hosil bo’ladi?
A)Tayyorgarlik bosqichida B)Nafas olish bosqichida C)Kislorodsiz parchalanishda
D)Yoglar assimliyatsiyasida
6. Glyukozaning kislorodsiz sharoitida sut kislotagacha parchalanishi tufayli ajralib
chiqadigan energiyaning necha foizi issiqlik energiya sifatida tarqaladi?
A)30 B)50 C) 60 D)10
7 ATF qayerda sintezlanadi ?
A)Ribosoma, mitoxondriya B)Mitoxondriya C)Lizosoma D)Ribosoma, Lizosoma
8. Barcha tirik organizmlar energiya olish turiga qarab qanday guruhlarga bo’linadi ?
A)Geterotrof B)Saprofit C)Avtotrof, saprofit D)Avtotrof, geterotrof
9. O’simlik yoki mikroorganizmlarning hujayralarida kechadigan anerob nafas olish jarayoni
nima deyiladi ?
A)Achish B)Bijg’ish C)Oksidlanish D)Qaytarilish
10. 180 gr glyukozning C, H, O atomlari orasidagi bog’larda to’plangan potensial
energiyaning miqdori qancha (kj) bo’ladi ?
A)1000 B)1600 C)2800 D)1700
11. Spirtli achish deb nimaga aytiladi ?
A)
Glyukozaning kislorodli sharoitda etil spirit va suvgacha parchalanishi
B)
Glyukozaning kislorodsiz sharoitida etil sprit va karbonat angidridgacha
parchalanishi
C)
Etil spirit bilan karbonat angidrid ishtirokida disaxaridlaning sintezlanishi
D)
Glyukozaning kislorodli sharoitida etil spiriti , sut kislota va karbonat angidridgacha
parchalanishi.
12. Aerob nafas olisning anaerob nafas olishdan afzalligi nimada ?
A)Ko’p energiya kerak bo’ladi B)Ko’p oltingugurt (IV-oksidi) chiqadi
C)Ko’p kislorod chiqadi D)Ko’p energiya ajraladi
13. 2 molekula sut kislotaning kislorodli sharoitda to’liq parchalanishda necha molekula
ATF hosil bo’ladi ?
A) 2 B)10 C)36 D)38
14. Klikoliz jarayonida ajralib chiqayotgan energiya ning necha foizi ATF tarkibida
to’planadi?
A)10 B)40 C)60 D)70
15. Achish jaroyonida mikroorganizmlarda qaysi mahsulotlar hosil bo’ladi ?
1. Sut kislota 2. Aseton 3. Ammiak 4. Mochevina 5. Spirt 6. Mineral tuzlar
7. Suv 8. Karbonat angidrid.
A) 1,4,5,6, B)3,4,5,6, C)1,2,5, D)6,7,8
Test javoblari: 1-d 2-b 3-a 4-a 5-c 6-c 7-b 8-d 9-a 10-c 11-b 12-d 13-c 14-b 15-c
Energiya almashinuv bosqichlari mavzusidan masala yechish.
Hujayrada 1080 g glyukozaning anaerob sharoitida parchalanishidan hosil boʻlgan
energiya miqdorini (kJ) toping?
Yechish. 2 ATF = 2 x 40=80 kJ 40%
Issiqlik energiya 120 kJ 60 %
Umumiy 200 kJ
180 – 200 kJ
1080 – x
𝑥 =
1080 × 200
180
= 1200
Javob: 1200 kJ
V. Oʻquvchilarni baholash:
Guruhlardagi oʻquvchilarni ragʻbat kartochlariga
qarab baholanadi va jurnal va kundaliklariga baholarini qoʻyiladi.
VI.
Uyga vazifa:
72-73 sahifadagi mavzuni oʻzlashtirish.
Masala yechish:
Energetik almashinuv jarayonida 190 molekula ATF va umumiy
14175 kJ energiya hosil boʻlgan boʻlsa, dastlabki bosqichdagi issiqlik tarzida tarqalgan
energiya miqdorini ( kJ) aniqlang?
