Navoiy davlat pedagogika instituti tabiiy fanlar fakulteti geografiya o

Geografik kartalarning tiplari 

---

Kartada  bitta  sohaning  birgina  ko`rsatkichi  tasvirlansa  tarmoq  (soha) 
kartasi  deb  yuritiladi.  Bu  kyproq  ijtimoiy-iqtisodiy  kartalarga  tegishlidir. 
Masalan,  paxtachilik,  g`allachilik,  chorvachilik,  avtomobil  transporti,  uy-joy 
qurilishi kartalari va boshqalar.  
Tasvirlanayotgan voqea-hodisalarni tadqiqot usuli bo`yicha kartalar tahliliy 
va sintetik tiplarga bo`linadi. 
 
Tahliliy 
kartalarda 
voqea-hodisalarning 
alohida 
tomonlari 
yoki 
xususiyatlari  ko`rsatilab,  ular  orasidagi  bog`liqlik  ko`rsatilmaydi,  bu  esa  o`zaro 
munosabatlarni  aniqlashga  qiyinchilik  tug`diradi.  Masalan,  havoning  harorati, 
shamollar,  yog`in-sochin,  1  tonna  paxtaning  tannarxi,  1  ga  paxta  maydoniga 
solingan  o`g`it  miqdori,  transport  mashinasozligi  va  boshqalar.  Ba’zan  tahliliy 
kartalarda  bir-biriga  yaqin  bo`lgan  2—3  voqea  va  hodisalar  birgalikda  ham 
tasvirlanadi.  
Sintetik  kartalarda  biror  soha  to`g`risida  to`liq  va  mukammal  ma’lumot 
berilib, voqea-hodisalar orasidagi o`zaro bog`liqlik saqlanadi, masalan, landshaft, 
agroiqlim, rayonlashtirish, qishloq xo`jaligi kartalari va boshqalar. 
 
Kompleks  kartalar  deb  ataladigan  maxsus  kartalarda  bir-biriga  bog`liq 
bo`lgan  bir  qancha  voqea  va  hodisalar  yoki  voqea-hodisalarning  bir  qancha 
xususiyatlari  birgalikda  tasvirlansa-da,  lekin  mazmunning  har  bir  ko`rsatkichi 
alohida  beriladi.  Masalan,  umumiqtisodiy  kartalarda  sanoat,  qishloq  xo`jaligi, 
aholi  va  transport  alohida  tasvirlanadi,  lekin  ular  orasidagi  o`zaro  bog`liqlik 
saqlanadi.  Sinoptik  kartalarda,  hamma  meteorologik  elementlar:  bosim,  shamol, 
harorat, yog`in-sochin, bulutlik alohida-alohida ko`rsatilib, ular orasida bog`liqlik 
saqlanib  qoladi.  Topografik  kartalarni  ham  kompleks  kartalar  qatoriga  kiritish 
mumkin.