Ijtimoiy soha, iqtisod va huquq

13-MAVZU: “ETIKA” FANINING PREDMETI VA JAMIYAT HAYOTIDAGI AHAMIYATI 

 

 

 

202 

 

 

 

Asl  millatparvar  -  milliy  o‘zlikni  anglab  etgan  inson.  U o‘z  millati  bilan  faxrlanadi,  o‘z  millati 

bilan butun jahonning faxrlanishini istaydi. Chunonchi, Navoiy do‘pi bilan to‘p kiygan o‘zbekni 

xar qanday shoh jamolidan afzal ko‘radi.  

Shohu toju xil’atekim, men tomosha qilg‘ali 

 

O‘zbakim boshida qalpoq, egnida shardog‘i bas. 

 

Lekin  Navoiy  shu  faxrlanishi,  g‘ururlanishi  barobarida  o‘zgalarga  kibr  bilan  qaragan  emas, 

aksincha, o‘zga til vakili bo‘lmish Jomiyga bag‘oyat xurmat-izzat ko‘rsatib, unga, pirim, deb qo‘l 

bergan.   

Asl millatparvar insonlarning umri millatning umri kabi mangudir. Millat yo‘lida o‘z jonini tikkan 

Munavvar qori, Behbudiy, Fitrat, Cho‘lpon singari minglab fidoiylarni ham halqimiz hech qachon 

unutmaydi.   

Shuningdek,  tinchlikparvarlik,  jo‘mardlik  singari  axloqiy  tamoyillar  ham  insoniyat  hayotida 

muhim  ahamiyatga  ega.  Chunonchi,  tinchlikparvarlik  urushning,  kon  to‘kishning  har  qanday 

ko‘rinishining inkor-etadi. Ba’zi ulug‘ davlatchilik va buyuk millatchilik ruxi hukmron bo‘lgan 

jamiyatlarda  tinchlikparvarlar  quvg‘in  qilinadi,  turmalarga  tashlanadi.  Lekin  ular  o‘z 

tamiyillaridan  hech qachon qaytmaydilar. Ular  insoniyatni  barcha  bahsli  masalalarini tinch  yo‘l 

bilan hal qilishga chaqiradilar. Yer yuzida tinchlik o‘rnatish uchun tinimsiz kurash olib boradilar.  

Jo‘mardlik tamoyili esa Sharqda qadimdan mavjud. Ovro‘poda o‘sha altruizm nomi bilan Ogyust 

Kong  ilmiy  muomalaga  kirishgan.  U  kishida  o‘z  qavmdoshiga  achinish  hissidan,  unga  baxt  va 

farovonlik  tilash  tuyg‘usidan  kelib  chiqadi,  moxiyatan  beminnat  xayriyaga  asoslanadi.  Bundan 

tashqari,  bizning  milliy  axloqshunos-ligimizda  o‘zbekchilik,  mexmondo‘stlik  kabi  tamoyillar 

mavjud. Ular millatimizning eng yaxpm ananalariga sadoqat tuyg‘usidan kelib chiqadi va o‘zbek 

kishisiga xos bag‘ri kenglik, do‘ctga, mexmonga borini bag‘ishlashdek fidoyilik xususiyatlarini 

o‘zida  mujassamlashtiradi.  Ayni  paytda,  bu  tamoyillarni  suistemol  qilishi  hollari  ham  hozirgi 

paytda  tez-tez  uchrab  turadi.  Shunga  qaramay,  o‘zbekchilik  va  mexmondo‘stlik  tamoyillari 

xalqimizning  o‘ziga  ,  xoslimni  ta’kidlaydi.  Jahonning  juda  ko‘p  xalqlari  bu  tamoyillar  egasi 

bo‘lmish o‘zbek millatiga doimo extirom, havas va hayrat bilan minnatdorchilik bildiradilar.  

Inson  hayotida  axloqiy  me’yorlar  ham  katta  ahamiyatga  ega.  Ular tamoyillarga  nisbatan  ancha 

sodda,  umumlashmagan,  tor  qamrovli.  Ularni  kundalik  xayotimizda  ma’lum  axloqiy 

tamoyillarning amalga oshish murvatlari ham deyish mumkin, ular axloqiy talablarning eng oddiy 

shakli  sifatida  ruyobga  chiqadi.  Xalollik,  rostgo‘ylik,  xushmuomalalik,  boodoblik,  kamtarlik 

singari me’yorlar ayniqsa, diqqatga sazovar. Shuni ham aytish kerakki, halollikni uning dactlabki 

tor diniy mazmunida qaysi taom haromu, qaysinisi halol, degan ma’noda tushunmaslik lozim. U 

allaqachon  umuminsoniy  ma’no  kasb  etgan  me’yorga  aylangan.  Xalollik,  roctgo‘ylik  vijdon 

tushunchasi  bilan  bog‘liq,  insonning  o‘zgaga  munosabati  o‘ziga  munosabatidek  sof  bo‘lishini 

talab qiluvchi me’yorlardir.   

O’nlab  me’yorlar  orasida  bu  ikkisiga  to‘xtalishimizning  sababi  shundaki,  mustamlakachilik 

davrida, ayniqsa, sho‘rolar xukumronlik qilgan chorakam bir asr vaqt mobaynida yolg‘on, aldov, 

nopoklik,  xaromxo‘rlik,  munofiqlik  singari  illatlar  xalqimizga  shu  qadar  ustalik  bilan 

singdipildiki,  hozirgi paytda ko‘pchilik odamlar  halollik  va rostgo‘ylik ustidan  xatto kuladigan 

bo‘lib  kolganlar.  So‘z  bilan  ish  birligi  yo‘qolgan,  qog‘ozdagi  chiroyli  gaplar  xayotga  to‘g‘ri 

kelmaydi.  Lekin  bo‘larning  hammasi  afsuski,  odatiy  holdek,  qabul  qilinadi.  Shu  bois 

mustaqilligimizning dastlabki kunlaridanoq bu illatlarga qarshi-kurash boshlandi. Hozirgi kunda 

---