Ijtimoiy soha, iqtisod va huquq



Download 7,04 Mb.
Pdf ko'rish
bet273/596
Sana01.01.2022
Hajmi7,04 Mb.
#299388
1   ...   269   270   271   272   273   274   275   276   ...   596
Bog'liq
904c905561308df8123e757d91daf0b330868b1d

10-MAVZU. 

 

MANTIQ 

ILMINING 

PREDMETI, 

ASOSIY  QONUNLARI.

 

TUSHUNCHA TAFAKKUR SHAKLI SIFATIDA 

 

 

 



151 

 

 



 

tur  tushuncha  deb  qabul  qilinib,  uning  mazmunidan  tur  hosil  qiluvchi  belgilar 

chiqarib tashlanadi. Natijada mazmun jihatidan unga nisbatan torroq, lekin hajmiga 

ko‘ra  kengroq  bo‘lgan  jins  tushuncha  hosil  bo‘ladi.  Masalan,  «aylanma  harakat» 

tushunchasi  mazmunidan  faqat  ungagina  xos  bo‘lgan  tur  belgilarni  chiqarib 

tashlasak,  «mexanik  harakat»  tushunchasini  hosil  qilamiz.  Umumlashtirish 

amalining  chegarasi  eng  umumiy  tushuncha,  ya’ni  kategoriyadir.  CHunki 

kategoriyalar uchun jins bo‘lgan tushuncha yo‘q. 

 

Tushunchani umumlashtirish amalining tuzilmasi quyidagicha: 



 

A – Erning o‘z o‘qi atrofida aylanishi.             

 

V – Aylanma harakat. 



 

S – Mexanik harakat. 

 

D – Harakat. 



 

 Tushunchani chegaralash va umumlashtirish amallari kundalik hayotimiz va ilmiy 

bilishda  keng  qo‘llaniladi.  Xususan,  barcha  kategoriyalar,  ular  yordamida 

ifodalanadigan  

nazariy  

qonunlar,   g‘oyalar,  

nazariyalar   mavjud 

 empirik tushunchalarni, empirik qonunlarni umumlashtirish natijasida hosil bo‘ladi. 

Umumlashtirish  muhokama  yuritish  jarayonida  induktiv  xulosa  chiqarish  usulida 

yaqqol  


ifodalangan  bo‘ladi.  

Tushunchalarni   umumlashtirishsiz  fanning 

fundamental  tushunchalarini  yaratib  bo‘lmaydi;  mavjud  bilimlarni  tizimga  solish 

qiyin va umuman, fan taraqqiy eta olmaydi. 

 

Tushunchalarni  chegaralash  amali  esa,  yaratilgan  umumiy  bilimlarni  (nazariy 



tushuncha,  g‘oya,  nazariya  va  shu  kabilarni)  talqin  etishda  ishlatiladi.  Masalan, 

Nyuton  mexanikasidagi  «Inersiya»  tushunchasi  Galiley  nazariyasidagi  «Erkin 

tushish» tushunchasi yordamida tushuntirilishi mumkin. 

 

Tushunchaning  hajmini  unda  aks  etgan  predmetlarni  ayrim  guruhlarga  (ayrim 



predmetlarga) ajratish  yo‘li bilan aniqlashga tushunchani bo‘lish deyiladi. Bo‘lish 

amalini bo‘linuvchi tushuncha (hajmi aniqlanishi lozim bo‘lgan tushuncha), bo‘lish 

asosi (predmetning tushunchada fikr qilinadigan birorta umumiy belgisi) va bo‘lish 

a’zolari (bo‘lish natijasida hosil qilinadigan tur tushunchalar) tashkil etadi. Masalan, 

«inson»larni (bo‘linuvchi tushuncha) jinsiga ko‘ra, (bo‘lish asosi) erkak va ayollar 

(bo‘lish  a’zolari)ga  ajratish  yo‘li  bilan  uning  hajmi  aniqlanadi.  Bo‘linuvchi 

tushuncha  –  jins  tushuncha,  bo‘lish  a’zolari  –  tur  tushunchalar  bo‘lib,  ular  o‘zaro 

birga bo‘ysunish munosabatidadirlar. 

 

Tushunchalarni bo‘lish amalini predmetlarni qismlarga ajratishdan farq qilish lozim. 



Masalan,  avtomobilni  kuzov,  shassi,  dvigatel  va  shu  kabilarga  ajratsak,  uni 

qismlarga  bo‘lgan  bo‘lamiz.  Predmetning  qismi  predmetning  umumiy  belgilariga 

ega  bo‘lmasligi  mumkin.  SHuning  uchun  ham  «Kuzov  avtomashinadir»,  degan 

mulohaza  hosil  qilsak,  u  xato  bo‘ladi.  Agar  «Avtomobil»  tushunchasini  «Engil 

avtomobil»,  «YUk  tashuvchi  avtomobil»  tushunchalariga  ajratsak,  uni  bo‘lgan 

bo‘lamiz. 

 




Download 7,04 Mb.

Do'stlaringiz bilan baham:
1   ...   269   270   271   272   273   274   275   276   ...   596




Ma'lumotlar bazasi mualliflik huquqi bilan himoyalangan ©hozir.org 2024
ma'muriyatiga murojaat qiling

kiriting | ro'yxatdan o'tish
    Bosh sahifa
юртда тантана
Боғда битган
Бугун юртда
Эшитганлар жилманглар
Эшитмадим деманглар
битган бодомлар
Yangiariq tumani
qitish marakazi
Raqamli texnologiyalar
ilishida muhokamadan
tasdiqqa tavsiya
tavsiya etilgan
iqtisodiyot kafedrasi
steiermarkischen landesregierung
asarlaringizni yuboring
o'zingizning asarlaringizni
Iltimos faqat
faqat o'zingizning
steierm rkischen
landesregierung fachabteilung
rkischen landesregierung
hamshira loyihasi
loyihasi mavsum
faolyatining oqibatlari
asosiy adabiyotlar
fakulteti ahborot
ahborot havfsizligi
havfsizligi kafedrasi
fanidan bo’yicha
fakulteti iqtisodiyot
boshqaruv fakulteti
chiqarishda boshqaruv
ishlab chiqarishda
iqtisodiyot fakultet
multiservis tarmoqlari
fanidan asosiy
Uzbek fanidan
mavzulari potok
asosidagi multiservis
'aliyyil a'ziym
billahil 'aliyyil
illaa billahil
quvvata illaa
falah' deganida
Kompyuter savodxonligi
bo’yicha mustaqil
'alal falah'
Hayya 'alal
'alas soloh
Hayya 'alas
mavsum boyicha


yuklab olish