M. M. Mirsaidov, P. J. Matkarimov, A. M. Godovannikov materiallar

 

STATIK  NOANIQ  STERJENLI  SISTEMALAR HISOBI

 

 

1- §. Umumiy tushunchalar 

 

Agar sistemaning barcha ko‘ndalang kesimlaridagi ichki kuchlarni 

faqat statika tenglamalaridan foydalanib aniqlab bo‘lmasa, bunday 

sistemalar statik noaniq sistema deyiladi. Ushbu holat  sistema 

tayanchlaridagi reaksiya kuchlari soni statika tenglamalaridan ortiq 

bo‘lsa yoki sistemada yopiq kontur mavjud bo‘lsa yoki yuqoridagi ikki 

hol birga kelsa sodir bo‘ladi. Sistema birinchi holda shartli ravishda 

tashqi tomondan statik noaniq, ikkinchi holda ichki tomondan statik 

noaniq, uchinchi holda aralash noaniq sistema deb ataladi. Statik 

noaniqligi turidan qat’iy nazar barcha statik noaniq sistemalar «ishlashi» 

xuddi shunday statik aniq sistemalarga nisbatan bir qator o‘zgacha 

xususiyatlarga ega bo‘ladi. 

Ushbu xususiyatlar quyidagilar: 

1. Bu sistemalarda kuchlar taqsimoti faqat tashqi yuklanishga 

emas, balki konstruksiya alohida elementlari bikrligiga ham bog‘liq 

bo‘ladi. 

2. Statik noaniq sistemalar ko‘ndalang kesimlarida harorat 

o‘zgarishi bilan harorat kuchlanishlari deb ataluvchi kuchlanishlar hosil  

bo‘ladi. 

3. Statik noaniq sistemalar ko‘ndalang kesimlarida tayanchlar 

ko‘chishida (cho‘kishida) – qoldiq kuchlanishlari hosil  bo‘ladi. 

4. Alohida qismlardan iborat sistema yig‘ilganda, qismlarni 

tayyorlash vaqtidagi noaniqliklar, geometrik o‘lchamlaridagi qusurlar 

tufayli montaj kuchlanishlari hosil  bo‘ladi. 

Yuqorida sanab o‘tilgan xususiyatlar statik noaniq sistemalar 

faoliyatining xuddi shunday statik aniq sistemalarga nisbatan kamchiligi 

hisoblanadi. 

Statik noaniq sistemalarning qulayligi shundan iboratki, ularni 

qo‘llash natijasida salmoqli iqtisodga erishiladi, chunki ko‘ndalang 

kesim o‘lchamlari kichik, bu esa xususiy og‘irlik kichikligiga olib 

---

 

239

keladi. Bu hol sistema alohida elementlari o‘rtasidagi kuchlanishlari 

tashqi yuk ta’siridan tekis taqsimlanishi bilan bog‘liq. Statik noaniq 

sistemalar hisobi statik aniq sistemalarga nisbatan ichki kuchlar 

epyuralarini qurishda farq qiladi. Keyingi hisoblashlar – ko‘ndalang 

kesim o‘lchamlarini aniqlash, mustahkamlikka tekshirish, 

deformatsiyalarni aniqlash va boshqalar asosan mos tushadi. Statik 

noaniq sistemalarni ichki kuchlar epyuralarini qurish imkoniyati bir 

necha usullarda (hisoblash usullari) olib boriladi va statik noaniqlikni 

yo‘qotish deb ataladi. 

Statik noaniq sistemalar hisobining asosiy usuli u yoki bu ma’noda 

barcha usullarga asos yaratuvchi kuch usulidir.