M. M. Mirsaidov, P. J. Matkarimov, A. M. Godovannikov materiallar

 

ELASTIK  SISTEMALARDA  KO‘CHISHLARNI 

ENERGETIK  USULDA  ANIQLASH 

 

1- §. Umumiy  tushunchalar 

 

 

Berilgan sterjen nuqtalarining ko‘chishlarini cho‘zilish-siqilish, 

buralish, egilish kabi deformatsiya turlarida hisoblashning turli usullari 

oldingi boblarda keltirilgan edi. Ular ko‘chishlarni hisob inshootlari 

nisbatan sodda sistemalardan iborat bo‘lgan hollarda – alohida sterjen, 

balka, oddiy konsol uchun aniqlash imkonini beradi. 

 

Siniq konsollar, yassi va fazoviy ramalar, egri sterjenlar kabi 

murakkab sistemalarda keltirilgan usullarni qo‘llashda qator 

qiyinchiliklar paydo bo‘ladi. Shu sababli universal xarakterga ega 

bo‘lgan umumiy qonuniyatli usullarni qo‘llashga ehtiyoj tug‘iladi. 

Bunday usullarga O.Mor tomonidan tavsiya etilgan energiyaning 

saqlanish qonuniga asoslangan ko‘chishlarni energetik usulda aniqlash  

usuli kiradi. Konstruksiyaga tashqi yuk ta’sir etganda qabul qilingan 

umumiy sxema asosida konstruksiya deformatsiyalanadi. Deformatsiya 

natijasida materialda ichki kuchlar hosil bo‘lib, deformatsiyalanish 

jarayonida ularning kattaligi oshib boradi. Ichki va tashqi kuchlar 

ma’lum ish bajaradi, hamda ichki va tashqi kuchlar bajargan ishlar 

tenglashganda deformatsiyalanish jarayoni to‘xtaydi. Jismda hosil 

bo‘lgan kuchlanishlar qiymati proporsionallik chegarasi doirasi, ya’ni 

Guk qonuniga bo‘ysungan holatda tashqi (ichki kuchlarini ham) 

bajargan ishi miqdori deformatsiya potensial energiyasiga teng, ya’ni 

tashqi yukni olinganidan so‘nggi inshoot dastlabki holatini tiklash uchun 

sarflanadigan mexanik energiyaga teng. Deformatsiya potensial energiya 

kattaligi va elastik sistemalar ishi to‘g‘risidagi bir qator teoremalar 

(ko‘chishlarning o‘zaro bog‘lanishi haqidagi teorema, ishlarning o‘zaro 

bog‘lanishi haqidagi teorema, Kastilyano teoremasi) dan kelib chiqib 

O.Mor tomonidan materiali Guk qonuniga bo‘ysunuvchi ixtiyoriy 

sterjenli sistemalar nuqtalari ko‘chishlarini aniqlash imkonini beruvchi 

usul taklif etildi. 

---

 

213