O’zbekiston respublikasi oliy va o’rta ta’lim vazirligi toshkent irrigatsiya va qishloq xo’jaligini mexanizatsiyalash muhandislari instituti

t
K
)
t
(
d


 
(6.6) 
 
-  parabolik 
 
t
K
t
d
2


 
(6.7) 
 
-  kubli 
 
t
K
t
d
3


 
(6.8) 
 
- logarifmli 
 


1
t
B
lg
K
t
d




 
(6.9) 
 
- teskari logarifmli 
 


t
lg
B
K
t
d
1




 
(6.10) 
 
bu erda d (t) - oksid qalinligini o'sish tezligi; K, B – o‟zgarmas sonlar; t - vaqt. 
Oksid  qatlam  o‟zgarishining    chiziqli  va  parabolik  qonunlari  yuqori 
temperaturali;  parabolik,  kubli  -  o'rtacha  temperaturali;  logarifmli  va  teskari 
logarifmli - past temperaturali oksidlanishga xosdir.   
Metall  va  qotishma  yuzalarini  tabiiy,  o'z-o'zidan  passivlanishi  texnika  va 
fanning 
ko'plab 
sohalarining 
metall 
qurilmalari 
hamda 
mashina 
va 
mexanizmlarning  konstruktsiyalarning  sirtlar  holatiga  qo‟yilgan  talablarini  har 
doim ham qondirmaydi. Shu sababli, metal  va qotishmalarning turli sinflari  uchun 
zarur  bo‟lgan  fizik-kimyoviy  va  korroziya-mexanik  xususiyatlarga  ega  oksid 
plyonkalarini  metall  sirtiga  yotqizishning  ko'plab  texnologik  usullari  ishlab 
chiqilgan.    Elektrkimyoviy  oksidlash  jarayoni    mahsus  qurilmalarda  amalga 
oshiriladi, ulardan bittasining sxemasi 6.3. rasmda keltirilgan. 
 
 
 
6.3 rasm.  Elektrokimyoviy oksidlash qurilmaning prinsipial sxemasi:  
1  -  ftoroplastik  elektrolitik  hujayra;  2  -  elektrolit;  3  -  katod;  4  -  oksidlanadigan 
mahsulot (anod);  
5 - boshqariladigan kuchlanish manbai; 6 - ampermetr; 7 – voltmetr. 
 
Elektrokimyoviy  oksidlanish  jarayoni  ko'p  omilli  va  ko'p  bosqichli 
hisoblanadi.  Anod  potentsiali  oshishi  bilan,  sirt  qatlamlarining  o'sish  qonunlari, 
ularning  kimyoviy  tarkibi  va  fizik-mexanikaviy  xususiyatlari  o'zgaradi. 
Jarayonning  asosiy  bosqichlari  anod  materialiga  bog‟liq  emas,  shuning  uchun 

---

124 
 
ularning  ketma-ketligini  NaPO
3
⸱12H2O  suvli  eritmasida  konsentratsiyasi  10  g/l 
bo'lgan  ВТ1-0  titan  qotishmasining  kimyoviy  oksidlanish  ketma-ketligini  ko'rib 
chiqamiz. 
Potentsial „0‟ dan 180 V gacha bo'lgan diapazonda oddiy anodli  oksidlanish 
zonasi paydo bo'ladi, bunda  kuchlanish oshishi  bilan po‟ksiz, kam  nuqsonli oksid 
plyonkaning    chiziqli  o'sishi    kuzatiladi.  Anod  yuzasida  elektroddan  yakkalab 
pufakchalar  ko‟rinishida  kislorodni  hosil  bo'lishi  kuzatiladi.  180  ...  190  V  dan 
boshlab, oksid materialini teshib o‟tadigan elektron oqimlar tufayli  birinchi kichik 
amplitudali  tok  paydo  bo‟ladi.  Ushbu  mikro  buzilishlar  nur  sochmasdan  davom 
etadi,  ammo  akustik  signallar  qayd  etiladi,  ularning  intensivligi  tobora  kuchayib 
boruvchi kuchlanish bilan oshib boradi va taxminan 280 V kuchlanishda maksimal 
darajaga etadi. 280 V dan yuqori kuchlanishda anodda uchqunlar kuzatiladi va 280 
... 320 V oralig'ida mikroplazmali buzilishlar paydo bo‟lib, anod yuzasi nurlalnaib 
boshlaydi.  Kuchlanishining  yanada  oshishi  bilan  tok    va    yorig'lik  chastotasi  va 
intensivligi  ortadi,  akustik  signallarning  faolligi  esa  pasayadi  va  320  V  da 
minimumga  yetadi.  350  V  dan  yuqori  kuchlanishda  razryadlarning  xarakteri 
o'zgaradi.  Bu  razryadlarning  quvati  oshishida,  gazning  jadal  ajralishida  va  yangi 
akustik faollikda namoyon bo'ladi. Ko'plab tadqiqotchilarning fikriga ko'ra, bunday 
akustik signalning manbai - gaz pufakchalarining kavitatsiya natijasida yo‟q bo‟lib 
ketishi bilan bog‟liq.