O’zbekiston respublikasi oliy va o’rta ta’lim vazirligi toshkent irrigatsiya va qishloq xo’jaligini mexanizatsiyalash muhandislari instituti

y
2
x
2
O
Me
O
y
Me
x




 
(6.5) 
 
 
(6.5) reaksiya bo‟yicha tizimning oksidlangan holatga o'tishi, uning Gibbs 
erkin  energiyasini  manfiy  o'zgarishida  kechadi.  Kislorod  bilan  eng  faol  reksiyaga 
kirishadigan  metallar Al, Cr, Ti, Si, Y, Hf, nodir er metallari. Asl metallar (oltin, 
kumush, platina) kislorodda korroziyaga uchramaydi. 
 Ko'pgina metallar osongina passivatsiyalanishi mumkin. Ba'zi bir korrozion- 
faol    muhitlarda  zaif  va  kuchli  passivlanadigan  metallardan  tashkil  topgan  metall 
qotishmalar  sirtida  yaxshi  passivlanadigan  yuzalarni  olish  mumkin.  Bu  hodisaga 
turli xil korroziya bardosh qotishmalarni ishlab chiqarishi asoslangan, ulardan eng 
kop qo‟llaniladigan temir asosida olinadigan zanglamaydigan po'latlardir.  
Metallar  va  qotishmalarni  mavjud  sharoitlarda  barqaror  passiv  holatda 
bo‟lishi uchin  asosiy  shart  -    bu    muhitning  kimyoviy  tarkibidir. Mavjud  tasnifga 
va terminologiyaga muvofiq barcha muhitlar, ularning tarkibiga kirgan moddalarga 
ko‟ra,  passivatorlar  va  aktivatorlarga  bo'linadi.  Passivatorlarga  kislotalar  (ma'lum 
bir  kontsentratsiyagacha)  va  NaNO
3
,  K
2
CrO
4
,  AgNO
3
,  HClO
3
,  O
2
  va  boshqalar 
kabi  oksidlovchi  moddalar  kiradi.  O'z-o'zidan    passivlashib  ketadigan  metallar  va 
qotishmalar  eng  yuqori  barqarorlik  va  korroziyabardoshlikka  ega  bo‟ladi,  chunki 
himoya plyonkaning har qanday buzilishi uning qayta tiklanishiga olib keladi. 
 
                                                 
26
 Adsorbtsiya – adsorbent deb nomlanadigan suyuqlik yoki qattiq jismning sirt qatlami bilan eritmadan yoki gaz 
aralashmasidan gazlarni, buqlarni moddalarni yutish (shimish) jarayoni. 

---

122 
 
 
6.2 rasm. Passivatsiya qilinayotgan metallning polyarizatsiya egri chizig'ining 
xarakterli shakli. 
 
Ko'pgina  metallar  va  qotishmalar  tashqi  anod  polyarizatsiyasi  yordamida 
ma‟lum muhitlarda, eritmalar va syuq metallarda  passivlashishi mumkin. Yana bir 
marta polyarizatsiya tokining kuchlanishga bogliqligini ko‟rsatuvchi egri chizigini 
ko‟rib  chiqamiz.  Nomoyondorlikni  oshirish  uchun  koordinatalarning  joyino 
almashtiramiz (6.2.rasm). 
Egri  chiziqning  1-qismi  metalning  faol  eritilishiga  mos  keladi,  uning 
maksimal  tezligi,  potentsial  oshishi  bilan  oshadi  va  I
max
  da  eng  katta  qiymatga 
yetadi.  I
max
  qiymatiga  mos  keladigan  potentsial  ushbu  holatni  aniqlagan  olim  (F. 
Flade)    sharafiga  Flade  potentsiali  deb  nomlangan.  Anod  potentsialining  yanada 
o'sishi  metalning  erish  tezligi  (toki)  ni  pasayishiga  olib  keladi,  bu  passiv  sirt 
plyonkasining  shakllanishini  boshlanishi  bilan  bog'liq  va  υ
п
  ma‟lum  qiymatida 
polyarizatsiya  tokning  zichligi    doimiy  bo‟lib  eng  kichik  qiymatga  I
min
  ga  teng 
bo‟ladi. 
Minimal  polarizatsiya  toki    kuzatiladigan  va  qayd  qilingan  potentsial 
passivatsiya 
potentsiali 
deb 
nomlanadi. 
Potentsial 
υ
пер
 
ning 
ma'lum 
qiymatlarigacha,  bu  passivlashgan  holat  saqlanib  qoladi.  Har  xil  metallar  va 
qotishmalar  uchun  hamda  ko'plab  tashqi  omillarga  bog'liq  ravishda  passiv  holat 
saqlanib  qolgan  υ
п
  va  υ
пер
  lar  o'rtasidagi  diapozon  potentsiali    har  xil  bo'ladi. 
Potentsial  oshganda  polarizatsiya  tokining  ortib  borishining  sababi  metall  va 
oksidlarning  erish  tezligining  ularning  o'sish  tezligidan  ustunligi  hisoblanadi.  Bu 
ma'lum  bir  muhitda  joylashgan  va    anodli  polarizatsiyalangan  metall  yoki 
qotishmalarning  ma‟lum    joylarda  hosil  bo‟lgan  "passiv"    qatlamning  geterofaza 
strukturasi  bilan  bog'liq  bo'lishi  mumkin.  Metall  va  qotishmalarning  passiv 
holatining  yo'qolishining  sabablari  ko'pincha  turli  xil  aktivatorlarning,  birinchi 
navbatda Cl, Br, F va boshqa galogenlarning mavjudligi bilan bog'liq. 
Metall  va  qotishmalarning    passivatsiyasi  haqida  zamonaviy  tassavurlar 
ularning  sirtida  oksid  plyonkalarning  paydo  bo'lishi  bilan  bog'liqdir.  Oksid 
plyonkaning  qalinligi  sharoitlarga,  temperaturaga,  metall  va  qotishmaning  turi  va 
erish tezligiga ko‟ra quyidagi qonunlar bilan ifodalanishi mumkin: 
 

---

123 
 
-  chiziqli