A b d u m a j id m a d r a im o V g avhar fu zailo V a

5 .5 .  M anbalam ing  yaratilishida  o ‘zbek  tilining  tutgan  o ‘rni
Boy  yozm a  m erosim iz,  tarixiy  m an b alarim iz  shakllanishi  va 
yaratilishida o'zbek  tilining  alohida  o 'm i  bor.  Lekin,  yurtimizda siyosiy 
hokimiyat  aw al  arablarda,  so'ng  forsiy  zabonli  sultonlarda  bo'lgan 
zamonlarda arab va  fors tili  davlat tili  sifatida  iste’foda etilib,  bu tillarda 
rasmiy hujjatlar, tarixiy manbalar yaratildi. O'sha davrlarda ham Mahmud 
Koshg'ariyning  “ Devoni  lug'otit  turk” ,  Yusuf Xos Xojibning  “Qutadg'u 
bilik”  kabi  yirik  yozma  manbalaming  yaratilishi  o'zbek tilining qudrati, 
salohiyati  va  kuchi  yetarli  ekanini  namoyish  etdi.
Bundan tashqari,  uzoq  muddat  davomida xalqimiz yetakchi  ziyolilari 
va jonkuyarlari  “Q ur’oni  karim ” tafsirlari,  “ Hadisi sharif’  va  “Qissas ul- 
anbiyo”lami o'zbek tiliga o'girishga va moslashtirishga harakat qilganlar. 
Bizning  boy  diniy  merosimiz  bilan  bog'liq  kitoblar o'z  tadqiqotchilarini 
kutmoqda.  Keyingi  mustamlaka  davri  siyosatida  xalqimizga arab va  fors 
tili, go'yoki chet tili, yot til sifatida ko'rsatilib, bu tillarclagi boy merosimiz 
bizga  begona,  eskirgan,  qoloq  o'tm ish  merosi  sifatida  tushuntirilib 
kelindiki,  natijada  bizning  m a’naviy  dunyom iz  m a ’lum   darajada 
kambag'allashdi,  xolos.
Afsuski,  arab  yozuvidagi  boy  merosimizni  tushunmaydigan,  undan 
yotsiraydigan,  eng  fojialisi  —  tushunishni  ham  xohlamaydigan  ziyolilar 
guruhi  vujudga  keldi.  Ular tom onidan  arab  alifbosi  asosidagi  yozuvimiz 
eski  o'zbek  yozuvi  deb  atala  boshlandi.
Vaholanki,  biz  Alisher  Navoiyni  o'zbek  adabiy  tili  asoschisi  deb  tan 
olganm iz.  U ning  “ M uhokam ut  u l-lu g 'a ta y n ”  nomli  asarida  qayd 
qilinishicha,  hokimiyat arablarda bo'lganida ular o'z tilidagi  madaniyatni 
ravnaq  toptirishga  homiylik  qildilar  va  rag'batlantirdilar.  Undan  so'ng
46

---

f   re tilidagi  madaniyatga e ’tibor berildi.  Va  nihoyat  Temuriylar saltanati