O`zbekistоn respublikasi оliy va o`rta maxsus ta`lim vazirligi

«Nikomaxov  ahloqi
»  va  «
Siyosat
»  kitoblarida  mavjud.  U  «
Qul  -  tirik 
qurol,  qandaydir  tirik  mulk
»  degan  edi.  Uning  fikricha,  jamiyatning  quldor  va 
qullarga bo'linishi  - bu tabiiy va qonuniy ahvol bo'lib, odamlarning tabiatan turli-
tumanligidandir.  U  «haqiqiy  boylik»  (tabiiy)  ni  tan  olgan,  uni  iste'mol 
qiymatlarining  yig'indisi  deb  bilgan  va  bu  bilan  bog'liq  faoliyatni  iqtisodiyotga 
tegishli  soha  deb  bilgan.  Quldorlik  xo'jaligini  mustahkamlash  uchun  o'rtacha 
ta'minlangan  quldorlar  sinfini  yuksaltirish  kerak,  buning  uchun  davlat  tomonidan 
odil  almashinuvni  ta'minlash  zarur.  Olim  masalani  ahloqiy  ravishda  hal  etishga 
urinsa-da,  birinchi  marta  almashuv  qiymatini  tahlil  etdi  va  qiymatning  mehnat 
nazariyasi  kurtaklarini  yaratdi.  Tovarlarning  almashuv  qiymati  tovar  bahosining 
yaratilish  shakli  ekanligini  tushunib  etdi.  K.Marksning  formulalarini  qo'llaydigan 
bo'lsak,  T-T  munosabati  T-P-T  ga  aylanadi  va  5  ta  «loja»  1  uyga  yoki  ma'lum 
miqdordagi  pulga  tenglashtirilishi  mumkin.  Platonga  nisbatan  Aristotel  pulning 
mohiyatini kengroq va chuqurroq anglab etdi. Ammo u tovar ishlab chiqarishining 
rivojlanmaganligi va qiymatni to'la tushunmaganligi tufayli tovarlar pul tufayli bir-
biri  bilan  solishtirilishi  mumkin  degan  xato  qisqacha  xulosalarga  keldi.  Natural 
xo'jalik tarafdori bo'lgan olim muomalaning T-P-T shaklinigina 
tan  olgan  (talabni  qondirishga  mo'ljallangan  holat),  savdo  va 
sudxo'rlik  tabiatga  zid  bo'lib,  bularni  pul  qilish  san'atiga  xos 
narsa deb bilgan va uni xrematistikaga tegishli degan.  
Aristotel  uchun  ideal  (bekamu-ko'st)  xo'jalik  -  bu  uncha 
katta  bo'lmagan  dehqonchilik  xo'jaligi  (unda  albatta  qullar 
ishlagan) bo'lib, u deyarli kerakli barcha mahsulotni yaratuvchi 
(natural  xo'jalik)  bo'lishi  shart  edi.  Ayrim  etishmagan 
narsalarni        esa  qo'shnilardan  «odil  almashuv»  asosida  olish 
kerak.  Bu