Koreya tarixi

K o gu ryo 
Garchi,  "Sam gu k  sagi"d a  uch  podsholik  orasida
eng  birinchi  davlat  tarzida  Silla  paydo bo'lganIigi 
haqida yozilgan b o 'lsa-d a, bir qator olim lar m azkur davlatlar orasi- 
da birinchi  bo'lib Koguryo paydo bo'lgan,  deb hisoblaydilar.  Chun- 
ki  bu  davlat  rasm an  davlat  tarzida  shakllanishiga  qadar  ham  ilk 
davlatchilik  asoslariga  ega  bo'lgan   "Sam gu k  sagi"d agi  afsonaga
www.ziyouz.com kutubxonasi

---

III  Bob  UCH  PO D SH O LIK   DAVRI
25
ko'ra,  Koguryoning  asoschisi  Jum ong  (Tonmyon)  -   osm on  oda- 
mi  Xe  M osu  (osm on  podshosining  o'g'li)  o 'g 'li  va  daryo  hukm ron 
Xabekin  qizining  farzandi  bo'lgan.  U  bolalik  davridan  qobiliyatli 
bo'lgan.  Ayniqsa,  u kam on otishda m ohir m ergan bo'lgan. Jum ong 
Shim oliy  Puye  vanining  o'g'illari  bilan  birga  voyaga  yetgan.  Ular 
Jum ongga  hasad  qilib,  uni  o'ldirm oqchi  bo'lgan.  Biroq,  bu  yom on 
xabarni  onasidan  eshitgan  Jum ong  uch  o'Ttog'i  bilan janubga  qoc- 
hib  ketgan.  U  bu  yerda  yangi  davlatga  asos  solgan  va  bu  davlatni 
Koguryo  deb  nom lagan.  Jum ong  o'zining  urug'  nom i  Xeni  Koga 
alm ashtirgan.  M azkur  rivoyat  ayrim  syujetlari  bilan  Puye  davlati- 
ning  asoschisi  -   afsonaviy  qahram on  Tonm yon  haqidagi  qadim gi 
rivoyatga  o'xshab  ketadi.  Shu  bois,  yuqoridagi  fikrlarga  asoslanib 
aytish  m um kinki,  bu  rivoyatlarda  koguryoliklam ing  puyelardan 
ajralishi  m anzarasi aks etgan.
Dastlab,  K oguryoning  poytaxti  K unneson  qal'asida  boTgan 
boTib,  V  asrda  Pxenyanga  ko  chirilgan.
K oguryoliklar  koreys  davlatchiligining  dastlabki  guruhiga  ki- 
ruvchi  yem ek  u rug'iga  m ansub  boTib,  ulardan  (bu )  -   yonno  (yoki 
sono),  chollo,  sunno,  kvanno  va  keru  nom li  5  ta  urug'  birlashm asi- 
dan  tashkil  topgan  guryo  (keyinchalik  ko-gu ryo)  qabilasi  ajralib 
chiqqan.  Bu  davrda  dastlab  yonno  qabilasi  yetakchilik  qilgan,  le- 
kin biroz vaqt o'tib  hokim iyatga keru  guruhi kelgan.  K eyinchalik 5 
u yushm a  K oguryo  davlatining  5  ta  m a’m u riy-h u d u d iy  viloyatla- 
riga asos boTgan. O lim lar kogu ryoliklam ing u m g 'ch ilikd an  hudu- 
diy  (davlatchilik)ga  o'tish  davrini eram izgacha boTgan  I asrdan  to 
eram izning  IV  asrigacha  boTgan  davr bilan bogTashadi.
Koreys  yilnomalarida  yozilishicha,  koguryoliklar  jangovar  xalq 
boTib, I asrda piryu, xenin, kalsa, sharqiy va  arbiy okcho, yanmek, kema, 
kuda,  chona,  chuna
  kabi  qabilar  (qabila/urug'  uyushmalari)ni birlash- 
tirgan.  Ayniqsa,  Koguryo  hududi  buyuk  Van Txedjo  (53-146  yy.)  va 
tarixda  Yerlarni kengaytiruvchi nom i bilan m ashhur boTgan  Van  Kva- 
netxo  (391-413 yy.)  davrida  Koguryo davlati sezilarli tarzda kengay- 
gan.  Jum ladan,  Van  Kvanetxo davrida  mam lakat  hududiga  Manju- 
riyaning deyarli barcha yerlari va yarim orolning katta  qism i kirgan.
Yillar  o‘tishi bilan  K oguryo  Sharqiy  O siyodagi  eng  kuchli  dav- 
latga  aylangan.  Bu  davlat nafaqat koreys  davlatlari  (Puye,  Pekche, 
Kaya,  Silla),  balki  Syuantu,  Lyaodun  va  Lolan  kabi  Xitoyning  Xan
www.ziyouz.com kutubxonasi

---

26
III  Bob.  UCH   PO D SH O LIK   DAVRI
viloyatlari,  Vey,  dastlabki  va  keyingi  Yan,  Suy  va  Tan  im periyalari 
bilan jan g qilgan.
598  yilda  Koguryo  askarlari  Xitoyning  Lyaodun  viloyati- 
ga  hujum   qilgan.  Suy  im peratori  Vendi  esa  Koguryoga  300 
m ing  kishilikqo'shinini  yuborgan.  Biroq,  to'fon  tufayli  dengiz 
qo'shinlarining  m uvaffaqiyatsizlikka  uchrashi,  askarlar  orasida 
epidem iya  tarqalishi,  doim iy  yog'ingarchilik  bois  Suy  arm iyasi 
8 0 -9 0   foiz  qo'shinidan ajralgan.
612 yilda  Suy im peratori  Yandi  1  mln.  130  m ing  kishilik  qo'shin 
to'plagan. Yilnom alardagi m a'lum otlarga ko'ra,  yordamchi qo'shin- 
lar bilan Suy armiyasining soni 3 mln. atrofida bo'lgan. Ular Manjuri- 
yadagi Koguryo qal'asini qamal qilishda jonbozlik ko'rsatishm agan. 
Yandi  buyrug'iga  ko'ra,  Xitoy  lashkarboshilari  mustaqi)  qaror  chi- 
qara  olmaganlar.  U laro'z  qo'shinining har bir harakati  borasida  do- 
imiy m a'lum ot berib turganlar. Shu  bois ham  Koguryo qal'alari  zabt 
etilm agan.  Yandi  Manjuriya  qal'alarini  bosib  olish  uchun  ortiqcha 
kuch  sarflamay,  200  ming  kishilik  dengiz  armiyasi  va  305  m ing  ki- 
shilik quruqlik askarlarini Pxenyanga qarshi yo'naltirgan. Xitoy floti 
qam alga  tushib  chekinishga  m ajbur  boTgan.  Q uruqlik  qo'shin!ari 
janglar natijasida qattiq charchagan va son jihatdan kam aygan holda 
Pxenyanga  hujum  qilgan.  Natijada  suy  lashkarboshilari  chekinish- 
gan.  Lekin  Salsu  daryosidan  o'tishdagi  kechuvda  Xitoy  jangchila- 
riga  koguryolilar  hujum i  tufayli  ular  katta  talafot  ko'rib,  305  ming 
kishilik armiyadan 2700 kishigina tirik qaytgan.
613  va  614  yillarda  Yandi  ikki  m arta  Koguryo  ustiga  yurish  qil- 
gan,  lekin  bu  gal  ham   xitoyliklar koreyslar yerlarini  bosib  ololm a- 
gan.  K oguryoga qilingan natijasiz va  sharm andali  urushlar ham da 
Xitoyning o'zidagi hukm dor sulolaga qarshi boTgan  q o'zg'olon lar 
natijasida  Suy sulolasi  inqirozga  uchrab, Tan  sulolasi  hokim iyatga 
kelgan.
M aTum  m uddat  ikki  davlat  oYtasida  o'zaro  do'stona  m unosa- 
bat boTgan.  Biroq,  Koguryodagi  davlat  to'ntarishi  natijasida  hoki- 
miyatga  kelgan  Yon  Gesom un  (am alda  hukm dor  boTgan  b oT sa- 
da, hokim iyatga  van o'tqazilgan) Tan  sulolasiga  qarshi siyosat olib 
borgan.  Sillaga  qarshi  Pekche bilan  harbiy  ittifoqning tuzilishi, Sil- 
laning  Tan  sulolasidan  yordam   so'rab  m urojaati  K oguryo  va  Tan 
sulolasi orasida  urushga  sabab  boTgan.
www.ziyouz.com kutubxonasi

---

III  Bob  U CH   P O D SH O LIK  D AVKl
27
644 yilning kuzida Tan sulolasi im peratori Tay-szun Koguryoga 
qarshi hujum  boshladi.  645  yilning  bahorida Tanlarning  500  kem a- 
dan  iborat  floti  va  quruqlikdagi  piyodalardan  tashkil  topgan  katta 
arm iyasi Koguryoga  urush ochgan.  Natijada yana qator qaTalar bo- 
sib olindi va janglam ing eng yuqori nuqtasi Ansi qaTasi him oyasida 
boflib,  Xitoy  askarlari  qanchalik  harakat  qilishm asin,  uni  egallay 
olishm agan. 647 va 648 yillarda Tay-szunning yana  K oguryoni bo- 
sib olish yoMidagi hujum i m uvaffaqiyatsizlikka uchragan. Tay-szun 
Koguryo  bilan  urushishni  to'xtatishni  vasiyat qilgan  holda  649  yil- 
da vafot etgan. 
•-
Biroq, m a'lum  m uddat o'tgandan so'ng K oguryo-Tan urushi qay- 
ta boshlangan.  666 yili Yon  Gesom un  vafot etgan  va uning o'g'illari 
orasida hokim iyat uchun kurash boshlangan. Uning o'g'i!laridan biri 
Xitoyga  qochib  ketadi  va u  yerda Tan  sulolasidan  yordam  so'raydi. 
667  yili  Tanlar  Koguryoga  qarshi  katta  urush  boshlaydi  va  ulam i 
janubdan  Silla  qofllab-quvvatlaydi.  668  yili  qator  janglardan  so'ng 
Koguryo  davlat  tarzida  barham   topdi.  Koguryo  vani,  uning  amal- 
dorlari  va  200  m ing  kishidan  iborat  asirlar  Xitoyga  haydab  ketildi. 
Uning hududining katta qismi Xitoy harbiy noibligi va unchalik kat- 
ta  bo  lm agan  janubi  esa  Silla  tasarrufiga  o'tgan.  Koreya  yarim  oro 
lidan  tashqarida  boTgan  yerlarda  esa  Boxay  {Parxe)  davlati  tashkil 
qilindi  va uni  Koguryo zodagonlari vakili boshqargan.