Koreya tarixi

T ash q i  u ru sh lar 
907  yili  Xitoyda  Tan  sulolasi  qulashi  turli
guruhlar  orasida  o'zaro  nizolar  va  ig 'v o - 
nayranglar  boshlanishiga  sabab  bo'lgan .  Aynan  shu  vaqtda  Kor- 
yodan  sh im o li-g'arb d ag i  kidan  qabilalari  birlashib,  davlatini  tuz- 
gan.  U lar 926  yili  Boxay  (Parxe)ni,  946 yili  esa  Shim oliy  Xitoyning 
boshqa  katta  hududlarini  bosib  olgan  ham da  ly a o   im periyasini 
e ’Ion  qilgan.  U lar  X  asrning  ikkinchi  yarm ida  A m nokkan  daryosi 
havzasidagi keng hud u d lam i bosib olib, Koryo chegarasigacha ye-
www.ziyouz.com kutubxonasi

---

52
V B o b .  K O R YO   D A V LA TI
tib borganlar.  960  yili  Xitoyning janubiy  va  m arkaziy  xududlarida 
Sun sulolasi hokim iyati  o'rnatilgan.  Xitoy Sun  va  Lyao im periyasi 
o'rtasida  boMgan  urushda  Koryodan  yordam   so'rab,  m urojaat  qil- 
gan.  Lekin  Koryo bu  m ojaroda b iro r-b ir tom onga  yon bosm agan.
993  yilda  Sun  im periyasi  tarafdorlari  tom onidan  Lyao  im peri- 
yasi  tom oniga  o'tishga  boMgan  m urojaatga  rad  javobi  berilgandan 
so'ng,  kidanlar  Koryo  davlatiga  urush  boshlab,  m am lakat  hudu- 
diga  bostirib  kirgan.  Dastlab,  u lar  koreys  arm iyasining  old  qism 
jangchilarini  m ag'lub  qilgan,  lekin  tez  orada  asosiy  qo'shin  bilan 
to'qnashib,  deyarli  m ag'lub  bo'lgan.  K eyinchalik  esa  m am lakatlar 
orasidagi  aloqalar jarayonida  sarkarda  So Xi  K oryodan  kidanlarni 
chiqib  ketishga  m ajbur qilgan.
1009  yili  K oryoda  davlat  to'ntarishi  bo'lgan .  Sarkarda  Kan  Jo 
hukm dor Van M okchon (997-1009 yy )ni taxtdan ag‘darib, avvalroq 
o'zin in g  him oyachisi  bo‘lgan  van  Xyonjon  (1009-1031  yy.)ni  taxt- 
ga  o'tqizadi.  1010  yili  im perator Shen-szun  boshchiligidagi  4 0 0 0 0  
kidanlar  Kan  Joni  jinoyatlari  uchun  jazolash  m aqsadida  Koryoga 
yana bostirib kirgan. Ular Kan Jo arm iyasini m ag'lub qilib, uni asir- 
ga  oladi  va  keyinchalik  qatl  qiladi.  K idanlar poytaxtda  talonchilik 
ishlarini  olib  borishgan.  K eyinchalik  sarkardalar  Yan  Gyu  va  Kim 
Suk  Xin  boshchiligidagi  Koryo  arm iyasi  hujum   qilib,  kidanlarga 
jidiy zarba  berishgan.  Ular  30 m ingdan ortiq asirni  ozod  qilganlar. 
Chekinayotgan  kidanlarga A m nokkan  daryosidan  kechib o'tishda 
ham  jiddiy zarba berishgan
Biroq, kidanlar Koryoni bosib olish rejasidan butkul voz kechish- 
magan va  uning chegara  hududlariga doim iy ravishda  hujum  qilib 
kelgan.  1014  yil  m amlakatda  navbatdagi  davlat  to'ntarishi  bo'lib, 
vaqtincha harbiylar poytaxtda hokim iyatni qo'lga olgan. Bu vaziyat- 
dan foydalangan kidanlar Am nokkan daryosi qirg'og'ida o'zlarining 
qal'asini qurishgani bois ko'plab Koryo aholisi boshqa qirg'oqqa qoc- 
hib o'tgan.  1018 yili kidanlam ing ko'p  sonli  armiyasi yana Koryoga 
bostirib  kirgan.  Ularga  sarkarda Kan Gam chxan  boshchiligidagi  ar- 
miya  qarshi  chiqib,  ular  kidanlarga  jiddiy  zarba  bergan.  Janglarda 
omon  qolgan  kidardar poytaxtga  qarab  yurgan.  Biroq,  ulam i  ta'qib 
qilgan  knryolar doim iy  hujum  qilib  turgan.  1019  yilda  Kuju  yaqini- 
dagi  katta  jangda  kidanlar butkul  magMub  bo'ldi  va  Koryoni  bosib 
olish rejasidan butkul voz kechishga  m ajbur bo'ladi.
K idanlar  im koniyat  darajasida  kuchsizlantirish  m aqsadida
www.ziyouz.com kutubxonasi

---

V B o b .  K O R YO  D A V L A 7I
53
chjurchjen  qabilasi  bilan  birlashishga harakat  qiladi.  1104  yili  ular 
chegaradagi koryoliklarning qaJ'asigahuju m  qiladi. 1107 yili chjurc- 
hjenlar  Koryoga  yana  hujum   qiladi,  lekin  ular  bu  jangda  yengila- 
dilar.  Koryo  jangchilari  chjurchjenlarning  135  ta  aholi  m anzillarini 
bosib olib,  bu  yerlarda 
9
  ta  qal'a  quradi.  A m m o  Koreya  arm iyasini 
boqish  im koniyati  bo'lm aganligi  bois  tarqatib  yuborildi.  Ayniqsa, 
chjurchjenlar  hujum i  vaqtida  davlat  kuchsizlandi.  N atijada  1109 
yil K oryo bosib olgan yerlarini qaytarishga m ajbur boMadi.
1115  yili  chjurchjenlar  Szin  im periyasi  tuzilganini  e'!on   qiladi. 
1125 yili  ular  kidanlarning Lyao  im periyasini  bosib  oladi,  1126 yili 
Xitoyning Sun  im periyasi h ududlari egallangan.  1127 yili Szin Shi- 
m oliy Xitoy yerlarining barchasini bosib oladi, Sun sulolasida  faqat 
janubiy hududlargina  qoldi.  Koryo  davlati esa Szinning vassalligi- 
ni tan oladi.
K o ry o n in g   k u c h s iz la n is h i 
XII  asr  Koryodagi  ijtim oiy-siyo-
siyhayot o'zaro ichki  urushlar  va 
dehqonlar  g'alayonlari  davri  bo'lib,  bu  davlatning  kuchsizlanishi 
natijasi  b o ig a n .
M ansabdor  lavozim lar  uchun  im tihon  joriy  etilishi  am al- 
dorlar  sonining  oshishiga  olib  keldi.  N atijada  XI  asrda  hukum at 
ularga  xizm at  nadellarini  berishni  to'xtatdi.  Biroq,  yerlar  yetish- 
m asligi  vanlarga  o'z!arin in g  qarindoshlari  va  "xizm at  ko'rsatgan 
m an sabdorlar"ga  katta  yerlarni  berishga  m onelik  qilm adi.  Shun- 
day  qilib,  m am lakatda  katta  m iqdordagi  boylik  va  siyosiy  tasirg a 
ega bo'lgan   "n u fu zli  oilalar"  shakllandi. Bu  davrda  soliq yukining 
o irligi  va  ko'p  m iqdordagi  qarzlardan  dehqonlar  vayron  bo'lib, 
b o r-y o 'g 'id a n  ayrilishi  tufayli  "n u fu zli oilalar"  va am aldorlar deh- 
qonlarning nadellarini  bosib  oladi.  N atijada,  dehqonlarning xona- 
vayron bo'lishi davlat g'aznasiga tushadigan tushum larning keskin 
kam ayishiga  olib  keldi.  Katta yer egalari  esa  yerlarini  m ustahkam - 
lash  bilan  birga,  o'zlarining  otTyadlarini  tuzgan,  lekin  m am lakat 
arm iyasi  harbiy salohiyatini y qotib  kuchsizlandi.
H arbiy va harbiy boMmagan am aldorlam ing m am lakatda tutgan 
siyosiy  m avqeiga  ko'ra  o'zaro  qaram a-qarshiliklar  kuchayib  bor- 
gan.  Ba'zi  holatlarda  davlat  to'ntarishlari  bo'lib  turgan.  Bu  davrda 
hokim iyat  tepasidagi  vanlar  qo'g'irch oq  hukum at  vazifasini  bajar- 
gan bo')ib,  am alda  hokim iyatni  "ta'sirli  oilalar"  boshqargan.
www.ziyouz.com kutubxonasi

---

54
V B n b .  K O R YO   D A V LA Tl
XI asrning ikkinchi yarm ida m am lakatdagi  "nufuzli oila"lardan 
biri  bu  kyovonlik  Lilar sulolasi  bo'lgan.  Li  Jayon o'zining  uchta  qi- 
zini  van M ujonga turm ushga uzatgan. Uning o'zi esa hukm dom ing 
bosh m aslahatchisi bo'lib,  am alda davlatni boshqargan. XII a srb o s- 
hida  uning  nevarasi  Li Jagyom   ham   qizini  van Yejonga bergan,  ke- 
yinchalik u  2 qizini  van  Injonga  uzatgan.  U  Bosh m aslahatchi  lavo- 
zimi bilan  birga  harbiy  vazirlik va  m ansablar vazirligini boshqarib, 
qo'lida  katta  hokim iyatni  to'plagan.  1126  yili  u  davlat to'ntarishini 
amalga oshirib,  Injonni  uy qam og'i bilan jazolagan.  Lekin,  1127 yili 
g'arbiy poytaxt Sogyon (zam onaviy Pxenyan)dan bo'lgan am aldor- 
lar yordam i  tufayli  Li Jagyom   qo'lga  olinib,  surgun qilinadi.
1135  yili  poytaxtdagi  m arkaziy  hokim iyatdan  norozi  bo'lgan  
Sogyon vani qarindoshlari bo'lgan  m ahalliy aslzoda va zodagonlar 
o'lkaning  sh im oli-g'arbid a  bo'lgan   dehqonlar g'alayonini  q o 'lla b - 
quvvatladi.  Katta  m iqdordagi  soliqlar  va  m ehnat  m ajburiyatlari- 
dan  tashqari  ushbu  o'lka  dehqonlar  chegara  hududlaridagi  qo'shi 
arm iyanni  boqishi va chegaradan  tadigan m am lakat ham da xori- 
jiy  elchilarga  xizm at ko'rsatishi  lozim  bo'Igan.
G 'alayonning  g'oyaviy  rahnam osi  buddaviy  rohib  M yochxon 
bo'Iib,  u  Koryo  davlatining  barcha  balo-ofatlariga  sabab  uning 
poytaxtining geografik  joylashuvii  bilan  b o g iiq ,  deb  aytiladi.  Shu 
bois,  poytaxtni  Sogyon  shahriga  ko'chirish   taklifi  bilan  chiqqan. 
Bundan tashqari, M yochxon Szin  im periyasi va  uning Sogyondagi 
ham fikrlari  oqsuyak  am aldorlarga  bo'ynsu nm aslikni  d a'vat  qiladi 
ham da ularga qarshi q o'zg'olon  ko'tarib, yangi davlat tuzganligini 
e'lon  qiladi.  Q o'zg'olonn i  bostirish  uchun  davlat  arbobi  va  taniq- 
li  olim   Kim  Busik  boshchiligidagi  arm iyani  yuboradi.  Bu  vaqtda 
qo'zg'olonchilar orasida  ixtilof paydo bo'ladi.  Bu qarshilik yakuni- 
da  M yochxon  va  uning  yaqin  ham fikrlari   ldirildi  va  Sogyon  bir 
yil  davom ida  him oyalandi.  Biroq,  1136  yilning bahorida  hukum at 
qo'shinlari  shaharga  kirib,  qo'zg'olon   shafqatsizlarcha bostirdi.
H ukum atga  qarshi  harakatlar  m a'Ium   m uddat  davom   etgan. 
1162  yili  m am lakatning  turli  hududlarida  dehqonlar  g'alayonlari 
bo'lib  turgan,  1166 yili Txam na  (zam onaviy Chejudo) orolida  katta 
g'alayon bo'ladi.
Yuqorida  aytib  o'tilganidek,  harbiy  va  harbiy  bo'Jm agan  amal- 
dorlar  o‘rtasidagi  o'zaro ziddiyatli  vaziyatdan  doim iy  ravishda  od- 
diy  avom  xalq  zarar  ko'rgan.  1170  yilda  harbiy  qo'm ondon  Chon
www.ziyouz.com kutubxonasi

---

V  Bob  K O R YO   D A V LA TI
55
Junbu  davlat  to'ntarishini  am alga  oshiradi.  0 'z in in g   axloqsizliklari 
va  bem a'ni  qiliqlari  bilan  m ashhur  bo'lgan  Van  Iyjon  (1146-1170) 
xalqning noroziligi sabablisurgunga yuboriladi ham da taxtga uning 
akasi M yonjon (1170-1197) chiqadi. Lekin amalda m am lakatni Chon 
Junbu  boshqargan.  H arbiy  majlisning  davlat  boshqaruvida  o'm i 
katta bo'lgan, joylarda ham hokim iyat harbiylar qo'liga o'tgan.
H arbiy bo'lm agan  am aldorlar  va b a'zi  buddaviy  ibodatxonalar 
tom onidan harbiylar hokim iyatini bir necha m arta ag'darishga  ha- 
rakat qilingan  (1173,  1174 yillar),  am m o bu harakatlar natijasiz ya- 
kun  topgan.  0 'z   navbatida,  harbiy  am aldorlar  orasida  hokim iyat 
uchun  kurashlar  boshlanadi.  N atijada  Chon  Junbuning  o'zi  ham  
o'ldiriladi.
M am lakatda  taxt  uchun  bo'lgan   o'zaro  ichki  nizolar  dehqon- 
lar qo'zg'olon lari  (1175-1178)  bilan  davom   etgan.  Sh im o li-g 'arb iy  
o'lkadagi  dehqonlar  g'alayonlari  bostirilgandan  keyin  norozilik 
harakatlari  m arkaziy  va  janubiy  tum anlarga  ko'chgan.  Isyonchi- 
lar  am aldorlar  va  zodagonlarning  qo'rg'on larin i  yoqib,  ularning 
izdoshlarini  o'ldirishgan,  bosib  olingan  yerlardagi  om borlardan 
oziq-ovq atlarn i  aholiga  tarqatishgan.  Jang  qilishga  iqtidorli  va 
yirik  otryad  hisoblangan  dehqon  M ani  boshchiligidagi  otryad  hu- 
kum at  uchun  eng  xavfli  bo'lgan.  1176 yili  u  Konju  viloyati  M yon- 
xakso  qishlog'idagi  dehqonlar  g'alayoniga  boshchilik  qilgan. 
D ehqonlar  otryadlari  Kyosan  provinsiyasi  sharqidagi  Kayasan  va 
M iriksan  tog'larida  va boshqa  joylarda  harakatlangan.  U lam i  bos- 
tirish  uchun  janubga  m axsus  hukum at  qo'shini  yuborilgan.  1177 
yilda  M ani  m uzokaralar  uchun  poytaxtga  chaqirilgan.  Bu  davrda 
hukum at qo'shinlari  Kyonsandagi  dehqonlar otryadlarini  tor-m or 
qilgan  va  M anining oilasi  garov  tarzda  asir  olingan.  So'ngra  M ani 
yangi  q o'zg'olon ga  rahbarlik  qilgan.  Uning  otryadi  qisqa m uddat- 
da  qator  shaharlarni  egallab,  q o'zg'olon   4  provinsiyaga  yoyilgan 
va  bu  hududlardagi  50  ta  m anzil  egallab  olingan.  M ani  yana  bir 
bor  m uzokara  uchun  chaqirilgan  vaqtda  qo'lga  olinib,  qatl  qilin- 
gan.  K eyinroq uning safdoshlari  to r-m o r etilib, janubdagi dehqon- 
lar qo'zg'olon larinin g  asosiy  m arkazlari yanchib  tashlangan.
Biroq,  1177  yilning  yozida  sh im o li-g 'arb iy   xududlarda,  xusu- 
san,  Sogyonda  ham   q o'zg'olon lar  boshlangan.  Bir  yildan  oshiq 
vaqt  m obaynida  hukum at  qo'zg'olon   m arkazlarini  bostira  olma- 
gan.  Q o'zg'olo n   yana  uzoq  vaqt  davom  etishi  m um kin  edi,  le-
www.ziyouz.com kutubxonasi

---

56
V  Bob  K O R Y O  D A V LA TI
kin  qo'zg'olon chilar  orasida  birdam lik  bo'lm aganligi  bois,  u  tez 
orada 
bostiriladi.  Q o'zg'olo n n i  bostirishda  hukum at  vakillari 
qo‘zg'olonchilarning sardorlarini sotib olish  va  dehqonlarga  o z iq - 
ovqat  tarqatish  kabi  hiylalarni  q lladi.
M am lakatning  sh im o li-g 'arb iy   h ududlarida  dehqonlar  hara- 
kati  kam aygan  bir  vaqtda  1193-1194  yillarda  janubdagi  K yonsan 
provinsiyasida  yangidan  g'alayon lar  boshlandi.  Eng  yirik  guruh- 
larning sardori  Kim  Sam   va  X yosim lar bo'lgan.  1193 yil  davom ida 
bu  guruhlar  jazo  q shinlariga  qarshi  m uvaffaqiyatli  kurash  olib 
bordilar.  1194 yil bah o rid ah u ku m at qo'shinlari va q o'zg'olon chilar 
orasida  katta jang bo'lib,  bu  jangda  7 m ing  dehqonlar  oMdirildi  va 
asir  olindi.  Aynan  m azkur qo‘zg'olondan  so'ng  janubiy  viloyatlar- 
da dehqonlar harakati  to'xtagan.
1196  yilda  Koryo  hukum ati  sarkarda  Chxve  Chxunxon  qo'liga 
o'tdi.  U va uning avlodlari  60 yildan  ko'proq vaqt davom ida  m am - 
lakatni  boshqardi.  Vanlar  ushbu  sulolaning  q o'g'irch og 'i  b o‘Igan. 
C hxve  C hxunxon  davrida  dehqonlar  q o'zg'olon larinin g  oldini 
olish  m aqsadida  dehqonlar  nadellarini  bosib  olishni  taqiqlash 
b o'yicha buyruq e'lon qilingan. Shu bois b a'zi yirik yer egalari ular 
tom onidan  o'zlashtirib  olingan  davlat  yerlarini  qaytarib  beradi. 
D avlat xizm atiga  pastki tabaqadan yetishib chiqqan