Koreya tarixi

pugok
 va 
so
  ijti- 
m oiy  qatlam idan bo'lgan ham da 
yanin
  ("erkin  o d am lar")  toifasiga 
teng  bo'lgan  kishilar  qabul  qilina  boshladi.  Aynan  shu  kabi  islo- 
hotlar tufayli  dehqonlar harakati  kam aydi.  1199 yil  m am lakatning 
sh im oli-sharqid a  q o'zg'olon   boshlanadi.  Lekin  C hxve  C hxunxon- 
ning  m intaqadagi  vaziyatni  o'zgartirish  borasidagi  va'dasi  tufayli 
tez  orada  q o'zg'olon  bostiriladi.
Darhaqiqat, bu vaqtda m am lakatda dehqonlar harakati birm unc- 
ha kuchsizlandi va asosan pastki qatlam  -  
nobilarga
 qarshi harakatlar 
bo'ldi. 1198 yili m am lakatda Chxve Chxunxon xonadonidan bo'lgan 
M anjok boshchiligidagi nobilar suiqasdining oldi olindi.
M anjok  nobilarning  ahvolini  yaxshilash  bilan  cheklanm adi.  U 
hokim iyatni  qo'lga  olish,  odam larning nobiga aylanishiga  oid  huj- 
jatlarni  yo'q  qilish;  aslzoda  bo'lm agan  "p ast  tabaq a"  va  "m arh a- 
m atli"  odam larni  tenglashtirish  kabi  bir  qator siyosiy  m aqsadlarni 
am alga  oshirishga  harakat  qildi.  Suiqasd  fosh  boMganidan  so'ng, 
u ning  rahbari  va  100  dan  oshiq  tarafdorlari  yo'q   qilindi.  1200 
yili  C hinchju  (Kyonsan  provinsiyasijda  nobilar  g'alayoni  bo'ldi.
www.ziyouz.com kutubxonasi

---

V B o b .  K O R YO  D A V LA TI
57
Q o'zg'olonch ilar  6  m ingdan  ortiq  m ahalliy  am aldor  va  zodagon- 
larni asiro lib ,  ko'plarini  o'ldiradilar. Aynan shu  yili M ilsonda  ham 
nobilar q o'zg'olon i  bo  ladi.  K eyinchalik  Xapchxonda 
ptigok
 ijtimo- 
iy  qatlam i  g'alayon ko'taradi.
1202  yili  K yonsan  provinsiyasida  yana  g'alayonlar  boshlandi 
va  uning  ishtirokchilari,  asosan,  armiyaga  yaqinda  jalb  qilingan 
dehqonlar,  buddaviy  ruhoniylar  bo'lgan.  Q o'zg'olonlard an   keyin 
o'ziga  xos  arm iya  tashkil  etilgan  bo'lib,  bu  arm iya  qariyb  ikki  yil 
hukum at  qo'shinlari  bilan jan glar  olib  bordi.  U larning  asosiy  shi- 
orlaridan biri  Sillani  qayta  tiklash b o 'lg an .........
Koryoning  davlatchilik  tizimi  kuchsizlanishiga  dehqonlar 
g'alayonlari  va  "nufuzli oilalar" orasidagi o'zaro kelishm ovchiliklar 
sabab bo'lgan. Boshqa tomondan, bu holat Koreya davlatchiligi sah- 
nasiga yangi shaxslar va  turli tabaqalar kelishiga  im koniyat bergan.
M o 'g 'illa r  b o s q in i 
1211  yili  Shim oliy  Xitoyga  C hingizxon 
boshchiligidagi  m o 'g 'illar  bostirib  kira- 
di  M o 'g 'illar  m azkur  hududlarni  bosib  olgandan  so'ng,  u lam ing 
sharqiy yerlarida ularga b o 'y  sunuvchi Dunchjen nom li qo'g'irch oq  
davlat tashkil qilindi. 0 'z  navbatida, bu yerda b o'lgan  Lyao va  Szin 
davlatlari  tugatildi.  K idanlar o'zlarining yerlaridan haydab  chiqa- 
rildi.  1216 yilda yuz m inglab kidanlar A m nokkan daryosidan o'tib, 
Koryo hududiga kirib  keldi,  lekin ular tezda  Koryo arm iyasi  tomo- 
nidan  quvildi.  Biroq ular  1217 yili  yana  hujum   qilib,  poytaxtgacha 
yetib  boradi,  lekin  yana  bir  bor  m am lakatdan  quvib  chiqariladi. 
1218 yili bahorida kidanlar yana m ustahkam lanishga h arakat qildi, 
lekin  tezda  bo'lib  tashlanadi.  Aynan  m azkur  arm iyaning  qoldiq- 
lari  K andon  qal'asiga  joylashgan.  Biroq,  ushbu  yil  oxirida  qal'aga 
10  m ing  m o'g'illar  va  20  m ing  jung'orlar  bostirib  keladi.  1209  yil 
boshida qai'ada yon g‘in sodir bo  lgan  va  yirik zodagonlar 50  ming 
kidan asirlar bilan birga m o'g'illar qo'liga o'tadi. M o 'g 'illar van sa- 
royiga  ikki  m am lakat o'rtasid agi  "d o 'stlik  m un osabatlari"  haqida- 
gi  tinchlik  sulhini  tavsiya  qilgan.  Lekin  bu  sulhga  ko'ra,  Koryoga 
vassallik  m aqom i  berilgan.  Koreya  davlati  m o'yna,  ipak  ham da 
g azlam alar,  qog'oz, siyoh va boshqa  m ahsulotlar orqali katta  m iq- 
dorda  o'lpon to'lashga  m ajbur bo'lgan.
M o 'g'illarga  o'lp on   to'lash  uchun  dehqonlarga  qo'shim cha  so- 
liqlar  joriy  etildi.  Bu  esa  dehqonlar  g'alayonlari  (1217,  1219  yy )ga
www.ziyouz.com kutubxonasi

---

58
V B o b .  K O R YO  D A V LA TI
sabab  bo'ldi.  Q olaversa,  bu  vaqtda  chegara  hududlarda  separatis- 
tik harakatlar sodir  bo'ldi.
1225 yili  m o'g'il elchisi  va uning m ulozim lari  o'lpon yig'ib qay- 
tayotgan vaqtda A m nokkan daryosi bo'yid a o'ldiriladi. Garchi,  ko- 
reys hukum ati bu  ishlarda kidanlar va m o‘g‘ilIarning o'zlarini  ayb- 
dor deb hisoblashlariga qarm asdan,  Koryo bilan  m o'g'illar orasida 
rasm iy  aloqalar  to'xtatiladi.  Lekin  m o 'g ‘illar bu  holatga  birdaniga 
javob qaytarib,  g'arb yo'nalishida yurish  qilm adi.  1231  yili U gedey 
xon  Xitoyga  hujum   qilgan  vaqtda  Saritoy  boshchiligidagi  m o'g'il 
qo'shinlarining bir qism i  Koryo hududiga bostirib  kirdi.  Ikkala  to- 
mon  o'rtasida  janglar  bo'Igan,  lekin  asosiy  jang  A nbuk  qal’asida 
bo'lgan   . Bu jangda  Koryo  arm iyasi yengilgan.  1232 yili  Koryo  kat- 
ta  m iqdorda  o'lpon  to'lash  va  M o 'g'iliston ga  2  m ingta  aslzoda  oi- 
lalaridan o 'g 'il-q iz la rn i yuborish sharti bilan tinchlik sulhini tuzdi. 
Shundan keyingina m o‘g'illar m am lakatda o'zlarining 70 ta noibini 
qoldirib, chiqib  ketadi.  M o 'g'illar m am lakatni  tark  etgandan  so'ng 
Chxve  C hxunxonning  o‘g'Ii  Chxve  U  (1219-1249  yy.)  m o'g'illarga 
qarshi  m ajlis  chaqirdi.  M am lakatdagi  barcha  m o‘ il  noiblari 
 ldirildi.  M odom iki,  m o'g'ilIar  bilan  quruqlikda  jang  qilish  qiyin 
edi.  Shu  bois  m am lakat  poytaxti  (van  saroyi,  davlat  tashkilotlari, 
Kegyon  aholisining bir  qismi  va  zodagonlar)  m o'g 'il  otliqlari  bora 
olm aydigan  Kanxvando oroligi ko'chirilgan.
1232  yili  Saritoy  boshchiligidagi  m o 'g 'illar  qaytib  kelishgan. 
U lar  K egyonni  qam al  qilgan,  lekin  uni  butunlay  bosib  ola  bilm a- 
gan. Shuningdek, ular yana C hxoinson qal'asi  (bu qal'a him oyasiga 
rohib  Kim  Yunxu  Tahbarlik  qilgan)ni  ham   egailay  olm adi.  Aynan 
bu  qal'aga  qilingan  hujum   vaqtida  Saritoy  o'ldirilgan.  M o 'g'illar 
yurtiga  quruq  qo'l  bilan  qaytib  ketishgan.  Lekin  1236  yili  Tangu 
boshchiligidagi  m o'g'il  qo‘shinlari  Koryoga  yana  bostirib  kirgan. 
Ular  ikki  yil  m am lakatni  talagan.  1239  yilda  yangi  sulh  shartno- 
masi  tuzilgan  bo'Iib,  bu  shartnom aga  ko'ra,  m o 'g 'illar  m am lakat 
poytaxtini  Keg}'onga  qayta  ko'chirish  va  Koryo  vani  o 'g ‘lini  asir 
tarzida  M o'g'iliston ga  yuborishni  talab  qilgan.  Shartnom aga  rozi- 
likni olgandan so'nggina m o'g 'il arm iyasining katta qismi  K oryoni 
tark  etdi.  Am m o  poytaxt va  barcha  saroy  m ulozim lari  Kanxvando 
orolida  qoldi,  van  o 'g 'li  o'rn iga  uning  uzoq  qarindoshi  m o 'g 'illar 
huzuriga yuborildi
1247  yilt  A m ug'on  boshchiligida  m o'g'ilIar  yana  Koryoga  bos-
www.ziyouz.com kutubxonasi

---

V  Bob  KO R YO   D A V LA Tl
59
tirib  kirdi,  lekin  barcha  yerlarda  m ahalliy  aholining  qarshiligiga 
uchradi.  1251  yilda  M unke  xon  C hxvening  o‘g'li  Koryo  hukm do- 
ri  Chxve  Xanga  yana  Koryo  vassalligini  qabu)  qilish  sharti  biJan 
yangi  sulhni  taklif qilgan.  Bu  sulh  bitimi  nom igagina  qabul  qilin- 
gan  bo'lib,  am alda  uning  birorta  sharti  bajarilm adi.  Lekin  bu  gal 
m o'g'iIlar  m am lakatni  tark  etm adi.  Biroq  ular  m ahalliy  aholining 
jiddiy  qarshiligiga  uchradi.  M avjud  kuchlar  bilan  Koryoni  bosib 
ololm agan M unke  1253 vil 2 ta  arm iya (Yegu  boshchiligidagi yangi 
sarkardajni  tashladi.  U lar yana um um iy qarshiliklarga  duch keldi- 
lar.  U lar  qariyb  ikki  oydan  oshiq  m uddat  C hxunju  orolini  qam al 
qildi,  aynan  qal'a  him oyasiga  ruhoniy  Kim  Yunxu  rahbarlik  qildi. 
Qal'a  him oyachilarining  barchasi  tabaqasidan  qat'i  nazar,  teng 
bo'lishi  uchun  nobiga  tegishli  h ujjatlam i  yoqib  yuborishdi.  Q al'a 
him oyasida  m o 'g 'illar  ko'plab  askarlarini  yo'qotib,  chekinishdi. 
1254 yili m o'g'il qo'shinlarini sarkarda C haladoy boshqargan vaqt- 
da  harbiy harakatlar  Koryoning janubiy viloyatlariga  ko'chgan.
M o'g'illarga  qarshi  kurash  yillarida  Koryo  davlatida,  asosan, 
ikki  partiya:  qarshilik  ko'rsatish  va  taslim chilik  partiyasi  bo'lgan. 
1258  yildagi  davlat  to'ntarishi  natijasida  Chxve  ly,  m erosxo'ri 
va
 
akasi  Chxve  Xan   ldirildi.  H okim iyatga  Kim  Injun  (vanga  yana 
qo'g'irch oq   b lgan)  boshchiligidagi  saroy  a'yonlari  guruhi  keldi, 
am m o  ular  m o'g'illarga  qarshilik  ko'rsatishni  xohlashm adi.  1259 
yilning bahorida taxt vorisi yangi m o'g'il xoni Xubilay huzuriga bo- 
radi va u yerda Koryoning vassalligiga oid sulhni im zolaydi. Aynan 
bu  davrda  van  Kojon  vafot  etgan  va  shahzoda  qaytib  keladi, yangi 
van  Vojon  (1259-1274 yy.) bo'ladi. U m o'g'illarga bo'ysungan.
Van  Vojonning jur'atsizligiga  qaram asdan,  m o'g'il  bosqinchila- 
riga  qarshi  harakatlar  to'xtam adi.  Bu  o'rinda  van  Chxve  davrida 
K anxvado  orolida  boshlangan  "U ch   alohida  korp us"  ("Sam belc- 
h x o ")  q zg'olonini  ta'kidlab  o'tish  joiz.  1270  yili  m o 'g 'illar  ush- 
bu  qism larni  tarqatib yuborishni  talab  qilgan,  lekin hukum at buni 
am alga  oshirishga  harakat  qilgan  vaqtda  Sam belchxolar  otryadi 
harbiy  sarkarda  Pe Ju n  Son va  N o Yen Xilar boshchiligida  askarlar 
b u ym q q a  amal  qilishdan bosh  tortgan  va  Chindo  (Cholla  provin- 
siyasi)  oroligi  suzib  borishgan.  Aynan  bu  oroldan  quruqlikda  hu- 
jum larni uyushtirishgan. H ukum at qo'shinlarining m o 'g 'illar bilan 
birga  bir necha  m arta  qo'zg'olonchilarni  taslim qilishga qaratilgan 
harakatlari  m uvaffaqiyatsiz yakunlangan.
www.ziyouz.com kutubxonasi

---

60
V B o b .  KO K YO  D A V LA TI
Keyingi  yillar  davom ida  qo'zg'olonchilar  quruqlikka  ko'plab 
m uvaffaqiyatli  hujum lar  qilishni  davom  ettirgan,  Sam belchxolar- 
ning  yurishlari  qator  hududlam ing  m o'g'illarga  qarshi  chiqishiga 
sabab bo'lgan. Biroq m o'g'illar va hukum atning birlashgan qo'shini 
oxir-oq ib at  Chindo  orolidagi  qo'zg'olonchilarni  m ag'lub  qildi. 
O m on qolgan Sam belchxolam ing b a'zi  qism lari  C hechjudo oroliga 
suzib bordi va  qator orollam i bosib olib  quruqlikda hujum larni da- 
vom  ettirdi. Biroq, 1273 yilning bahorida hukum at va m o'g'i!lam in g 
birlashgan qo'shinlari  160 ta kem ada orolga kelib tushdi. Ikki tomon 
orasida bo'lib o'tgan janglarda ko'plab qo'zg'olonchilar o'ldirildi va 
shu  tariqa Sam belchxo qo'zg'oloni yakunlandi.
K o ry o  va  Y u an 
Koryo 
m og'illar  X itoyning  bosib  olgan
im p e riy a s i 
hududlarida  tuzilgan  Yuan  im periyasiga
vassal  bo'lgan.  Shu  bois  o'zaro  aloqadorlik 
m unosabatlarini  m ustahkam lash  m aqsadida  sulolaviy  nikohlar 
tuzilgan  bo'lib,  barcha  Koryo  vanlari  C hxunnyol  (1 2 7 5 -1 306)dan 
boshlab  to  Konm in  (1 352-1374)gacha  m o'g 'il  m alikalariga  uylan- 
gan va,  o'z navbatida, Yuan hukm dorlari Koryo  qizlarini  olgan.
K oryoning rasm iy jihatdan m ustaqilligi va m o'g'illar bilan o'zaro 
qarindoshlik  aloqalariga  qaram ay  m o'g 'il  doim iy  ravishda  Koryo- 
ning  ichki  ishlariga  aralashgan  ham da  Koryo  yerlarini  zo‘rlik  bi- 
lan tortib olganlar. Aynan bu h olat shim oliy yerlarda  sodir bo'lgan 
bo'Iib,  bu  yerlarda  m o'g'illar  separatistlari  qo'llab-qu v v atlangan  
(1 2 5 8 ,1 2 6
9
 yillar) ham da o'zIarining boshqaruv usuli va qo'shinini 
tuzgan.  U lar  yana  C hechjudo  orolini  ham   bosib  olgan.  Koryo  hu- 
kum atining  harakati  m o'g'illar  nazorati  ostida  bo'lgan.  M o‘g ‘il 
noibi  soliq  yig'ish   jarayonini  kuzatib  borgan  va  yuqori  am aldor- 
larni  tayinlashda  u  bilan  doim o  hisoblashganlar.  K eyinchalik  no- 
iblik  instituti  va  van  boshqaruvi  ikki  m o'g'iIdan  iborat  bo'Igan 
trium viratga  alm ashtirilgan.  Aynan  m azkur  boshqaruv  instituti 
m am lakatni boshqarishning eng oliy b o 'g 'in i bo'lgan  bo'Iib, bunda 
m o'g'ilIarningfikri  asosiy  rol o'ynagan.
Koryo  vassal  davlat  bo'lganligi  bois,  ko'p   m iqdorda  o'lpon 
to'lab  turgan  va  bu  yukning  asosiy  qism i  oddiy  xalq  zim m asiga 
tushgan.  Bundan  tashqari,  m ahalliy  aholi  m am lakatdagi  m o'g'il 
qo'shinini  ham  boqishi  lozim  bo'Igan.
M o'g'illar  ta'sirida  Koryo  Yaponiyaga  qarshi  urushgan.  1274
www.ziyouz.com kutubxonasi

---

V B n b   K O R Y O D A V I  ATI
fil
yildagi  birinchi  urushda  koryoning  8  m ing  quruqlik  va  6 -7   m ing 
dengiz askarlari ishtirok etgan.  1281  yildagi ikkinchi jangda 10 m ing 
quruqlik  va  15  m ing  dengizchilar  qatnashgan.  H ar  ikki  urush ham  
natijasiz tugagan va bu janglarda ko'plab koryoliklar halok bo'lgan.
K oryoning  m o'g'illar  bilan  olib  borgan  doim iy  urushlari, 
qo'zg'olonlar,  hududning  qisqarishi,  ko'p  m iqdorda  o'lponlar 
to ia s h ,  m o'g'illar  tom onidan  K oryoning  ichki  ishlariga  aralashuvi 
va qaroqchiliklar ularning kuchsizlanishiga olib kelgan. M am lakat- 
da dehqonchilik qilinadigan yer m aydonlari kam aygan,  irrigatsiya 
inshootlari  tizim i  ishdan  chiqqan  va  aholi  soni  kam aygan.  H unar- 
m andchilik  tanazzulga  uchragan.  D avlat  xazinasiga  tushadigan 
soliqlar m iqdori ham  keskin kam aygan.  Shunga  qaram ay yangi  so- 
liqlar joriy  etiladi.  Soliq  yig'ishda  dehqonlardan  ko'rsatilgan  miq- 
dordan bir necha  m arta ko'p  soliqlar olingan.  M am lakat aholisi  so- 
liqlardan so'ng qashshoqlashib qolgan va yig'ilgan hosil am alda bir 
necha oygagina yetgan. D ehqonlar sudxo'rlardan katta m iqdordagi 
foizlaT  evaziga  qarz  olishga  m ajbur  bo'lgan.  Ular  qarzlari  evaziga 
o'zlarining  farzandlarini  qullikka  topshirishgan.  Aynan  shu  bois 
ham  m am lakatda  nobilam ing  soni  ortgan.  Dehqon  nadellar  xona- 
vayron bo'layotgan tarixiy bir davrda shaxsiy katta yer egalari  soni 
ortgan; katta yerlar buddaviy ibodatxonalar ixtiyorida bo'lgan.
KoTyoning  ijtim oiy  tuzum i  o'zgara  boshladi.  D avlat  boshqaru- 
viga  im tihon  topshirib,  ishga  k itish   tizim i  joriy  etilgandan  so'ng, 
kichik va o'rta  am aldorlar hisobiga  apparat to id irild i.
XIV   asr  boshlarida  Yuan  im periyasi  tanazzulga  uchradi.  Xi- 
toyning  barcha  hudu dlari  b o 'y lab   m o'g'illarg a  qarshi  harakat- 
lar,  xususan,  "q izil  b o g ic h lila r "   q o 'zg 'o lo n i  b o id i.  1368  yili 
q o'zg 'olon ch ilar  m o'g'illarn i  m a g iu b iy atg a  uchratib,  yangi  M in 
sulolasiga  asos soldilar
Yuan  im periyasining tanazzulga  yuz  tutishi  natijasida K oryoda 
ham  m a iu m   o'zgarishlar  sodir b o id i.  1351  yili  K oryodagi  navbat- 
dagi  davlat to'ntarishidan so'n g  m am lakat hukm dori  van Konm in 
(1351-1374  yy.)  b o id i  1356  yili  u  saroydan  m o 'g 'illar  tarafdo- 
ri  b o ig a n   guruhlarni  quvib  chiqargan.  Shuningdek,  u  m o 'g 'illar 
tom onidan  joriy  qilingan  qator  qonun  va  qoidalarni  bekor  qilgan 
ham da  m o'g'illargacha  b o ig a n   davlat tashkilotlari  nom larini  qay- 
targan.  M am lakatning  sh im o li-g'arb id a  In  Dan  boshchiligidagi 
K oryo qo'sh in lari  yuanlar qal'asini  y o 'q   qilishgan  b o is a ,  sh im o li-
www.ziyouz.com kutubxonasi

---

62
V B o b   K O R Y O  D A V LA Tl
sharqda  avvalroq  C hechjudo  orolida  K oryodan  tortib  olingan  hu- 
dudlar yana  qo'shib olindi.  Biroq,  Koryo  rasm iy jihatdan  yuanlar- 
ga vassalligini  saqlab qoldi.
1359  yildan  to  1361  yilgacha  K oryoga  X itoyning  m o'g'illarga 
qarshi  tuzilgan  "q izil  b o g 'ich lilar"  (K oryoda  ular  "q izilb o sh lilar" 
nom ini  olgan)  uch  m arta  hujum   qilgan.  1359  va  1360 yillarda  Kor- 
yo  jangchilari  ularning  hujum larini  qaytarishgan  b o iis h s a -d a , 
1361  yilda "q izilb o sh lilar"  Koryo poytaxtigacha yetib borib, uni ta- 
lagan  Biroq,  1362 yil K oryo jangchilari  Kegyonni  ozod qilib,  m am - 
lakatdan  bosqinchilarni  butkul  haydab  chiqargan.  Shu  yil  Yuan 
sarkardalaridan  biri  K oreyaga  bostirib  kirgan,  biroq  koryoliklar 
unga  qarshi  chiqib,  hujum ni  qaytarishgan  va  m am lakat chegarasi- 
ni sh im oli-sharq q ach a cho'zgan.
Yuan  hukm dorlari  tom onidan  Koryo  saroyidagi  m o 'g ‘illarni 
qoM lab-quvvatlovchi  guruhlarni  haydab  chiqargandan  so'ng, 
van  K onm indan  o'ch  olm oqchi  bo'lgan.  1364  yil  Yuanlarga  sodiq 
bo'lgan   am aldor  Chxve  boshchiligidagi  Xitoyda  yashovchi  koryo- 
liklardan  tuzilgan  10  m ing  arm iya  Koryoga  bostirib  kirgan,  biroq 
ular  to r-m o r etilgan.  Yuanlar  kuchsizlanganidan  foydalangan  Ko- 
reya  arm iyasi  1369  -   1370  yillarda  chegara  hududlarini  xavfsiz- 
lantirish  m aqsadida  shim oli-sharqd agi  Xitoy  yerlariga  bostirib 
kirgan.
XIV  asrning  ikkinchi  yarm ida K oryo nafaqat "q izilb o sh lilar"  va 
yuanlarning,  balki  yapon  qaroqchilarining  hujum larini  qaytardi. 
Yaponlarning yurishlari  kengkoMamli  boMib,  ularning dengizdagi 
harbiy  kem alari  100  dan  ortiq  edi.  Biroq,  1380  yili  Koryo  floti  500 
dan  ortiq  yapon  flotini  to r-m o r qildi,  1383  yili  yaponlarning  yana 
bir hujum i  qaytarildi.  1389 yili Koryo  eskadrasi  Susim a  oroli  yaqi- 
nida  300  ta yapon kem asini  cho'ktirgan.