Toshkent moliya instituti «biznes va tadbirkorlik» kafedrasi

Dempinga qarshi qaratilgan bojlar

 jahon amaliyotida keng qo’llanilib, o’zida 

qo’shimcha import bojlarini aks ettiradi. Ular odatda, jahon narxlaridan yoki import qilayotgan 

mamlakat ichki narxlaridan past narxlar bo’yicha, eksport qilinayotgan mahsulotlarga o’rnatiladi. 

Bu bojlarni belgilash haqidagi qarorni xalqaro sud mahalliy ishlab chiqaruvchilar va sotuvchilar 

murojaatidan so’ng chiqaradi hamda uning miqdorini va to’lash tartibini belgilaydi. Masalan, 

dempingga qarshi bojlar o’z valyuta resurslarini to’ldirish maqsadida jahon bozoriga xom ashyo 

resurslarini eksport qilishni ko’paytirgan sobiq ittifoqdosh respublikalarga nisbatan faol 

qo’llanilmoqda. 

Eksportga tariflar yoki eksport bojlari kiritilishining  oqibati import bojlari kiritilishi 

oqibatining aynan aksidir. Eksport bojlari kiritishishi sharoitida mahsulotlar ichki bahosi 

ularning tashqi bahosidan  pasayadi. Bunday vaziyatlarda ichki iste’mol  o’sadi, ishlab chiqarish 

---

va eksport kamayadi. Eksportga bojlarni joriy qilish natijasida milliy ishlab chiqaruvchilarda 

yo’qotishga duch bo’ladilar. Tanqi bozordagi baholarga nisbatan ichki bahoning kamayishidan 

iste’molchilar  yutuqqa erishsa, davlat esa daromadga ega bo’ladi.  

Ixtiyoriy ravishda eksportni cheklash eksport kvotalarining bir turi bo’lib, xorij 

mamlakatlarining ayrim mamlakatlarga “ixtiyoriy” eksport miqdorlarini cheklashdan iborat.  

Bu erda «ixtiyoriy so’zi» shartli xarakterga ega. Chunki, eksport qilayotgan mamlakat 

savdo siyosatida o’z hamkorlari tomonidan birorta noxushlikka duch kelmasligi uchun eksport 

miqdorini cheklaydi. 

Ixtiyoriy ravishda eksportni cheklash ikki xil xususiyatga ega: 

1. Ixtiyoriy ravishda eksportni cheklash milliy iste’molchilar uchun tarif va kvotalarni 

belgilashga nisbatan ancha sezilarsiz. Shuning uchun iste’molchilar ularni e’tiborsiz qabul 

qiladilar va hukumatga norozilik bildirmaydilar. 

2. Ixtiyoriy ravishda eksportni cheklash sharoitida xorij iste’molchilari ular sotib olayotgan 

eksport mahsulotiga yuqoriroq narx belgilashlari mumkin.  

Shunday qilib, xorijliklar ixtiyoriy ravishda eksportni cheklash sharoitida eksportyor 

ko’rgan yo’qotishlarni narxlarni oshirish hisobiga qoplashadi. 

Savdo siyosatini amalga oshirishning ko’rib o’tilgan usullarining har biri ijobiy jihatlari bilan 

birga salbiy oqibatlarga ham ega. Mamlakat iqtisodiyotining raqobatbardoshligi darajasi 

kuchayib borgani sari tashqi savdo liberallashtirib boriladi. Mamlakatning xalqaro savdo 

tashkilotlariga a’zo bo’lishi bu jarayonining qonuniy natijalaridan biridir. Tashqi savdoni 

erkinlashtirilishi iqtisodiyotda bozor munosabatlarini yanada rivojlantirishga olib keladi.