Pedagogika

PEDAGOGIKA
 
2016, 4-son
 
 
 
55 
egallangan  bilim,  kо‘nikma  va  malakalarni  amaliyotga  tatbiq  eta  olish 
qobiliyatidir. 
Talabalarni intellektual madaniy rivojlantirish yaxlit tizim sifatida bir qator 
tarkibiy  qismlarning  о‘zaro  aloqadorligi  va  birligini  talab  etadi.  Intellektual-
madaniy  rivojlanish  jarayonining  tarkibiy  qismlari  sifatida  motiv,  bilish,  bilish 
faolligi, mustaqillik, ijodiylik, dunyoqarash, ilmiy dunyoqarash, ilmiy qadriyatlar, 
madaniy qadriyat kabilarni kiritish mumkin. 
Intellektual  kо‘nikmalar  о‘zida  xotiraning  rivoji,  idrok  etishning  rivoji, 
tasavvurlarning rivoji, diqqatning rivojini aks ettiradi
1
. 
Intellekt shaxs xususiyati bо‘lib, obyektiv borliqdagi predmet va hodisalarni 
ularning о‘ziga xos aloqalari va qonuniyatlari bilan ongimizda aniq va chuqur aks 
ettiradigan qobiliyatdir.  
Intellekt  barcha  aqliy  jarayonlarda,  birinchi  navbatda,  tafakkur  va  ijodiy 
xayolda  kо‘rinadi.  U  kо‘proq  yorqinroq,  yangi  muammoni  mustaqil  yechishda 
kuzatiladi.  
Intellektning  har  xil  odamlarda  turli  darajada  rivojlanganligi  tufayli  bir 
nechta sifatlari mavjuddir: 
1)
 
aqlning tushunarliligi – fikrlar oddiyligi va ishonchliligi, unda qandaydir 
о‘ylangan fikr yо‘qligi. Bu nafaqat intellektual, balki axloqiy xususiyatdir, chunki 
aqlning  tushunarliligi,  odatda,  nafaqat  harakat  uchun  javobgarlik,  balki  fikrlar 
uchun ham javobgarlikni his qilishdir;  
2)
 
aqlning mantiqiyligi tafakkurdagi qat’iy davomiylik va sistemalilikdir;  
3)
 
aqlning  chuqurligi  yoki  о‘ylovchanlik  –  predmetlarda  va  hodisalarda 
о‘ziga xoslikni bilish qobiliyati;  
4)
 
aqlning kengligi – masalaning barcha tomonlarini hisobga olgan holda 
fikr yuritish qobiliyati;  
5)
 
aqlning  yumshoqligi  va  egiluvchanligi  –  shablonlik,  stereotiplikning 
yо‘qligi, fikrlashni о‘zgartirish qobiliyati; 
6)
 
mustaqillik va originallik. Bu oddiy aql yumshoqligi bо‘lmasdan, balki 
yangilik, aqliy faoliyatning ijodiy xususiyati;  
7)
 
aqlning tanqidiyligi tekshirilmagan, shunchaki olingan hukmlar yо‘qligi, 
chuqur о‘rganilgan, tahlil qilingan, inkorlarga jiddiy munosabatning mavjudligidir. 
Inson aqlining barcha individual xususiyatlari mehnat jarayonida paydo bо‘ladi, 
shakllanadi va rivojlanadi
2
. 
                                                           
1
Энциклопедия педагогических технологий. – Санкт-Петербург: КАРО, 2005. – С. 56. 
2