Ismailova Zukhra Karabayevna, Maxsudov Po’lat Maxsudovich, Ergashev Oybek Karimovich

1.3. Maxsus fanlarni o’qitish metodikasi fanining tadqiqot metodlari. 
     Maxsus  fanlarni  o’qitish  muammolariga  qaratilgan  ilmiy  izlanishlar 
o’tkazishdan  maqsad  o’qitish  va  o’rgatishning,    samaradorligin  oshirishni 
ta’minlovchi metodlarni ishlab chiqish va ularni amalda qo’llash, o‘qitishda ta’lim 
va  axborot  texnologiyalarni  qo’llashga  doir  masalalarni  yechishni  o’rganishdan 
iboratdir.  
 “Maxsus  fanlarni  o’qitish  metodikasi”  fani  o’z  mazmun  mohiyatini 
boyitishda,  yangilashda  mavjud    hodisa  va  jarayonlarni  uning  maqsadi  va 
vazifalariga muvofiq keladigan metodlari bilan o’rganadi.  
Ushbu  fanning  ilmiy  tadqiqot  metodlari  deganda  yosh  avlodni  tarbiyalash, 
bilim  berish  va  o’qitishning  real  jarayonlariga  xos  bo’lgan  ichki  aloqa  va 
munosabatlarni tekshirish, bilish va bildirish  yo’llari, metodlari va vositalari majmui 
tushuniladi.  Bu  fanning  ilmiy  tadqiqot  metodlari  qanchalik  rivojlansa  hamda 
takomillashtirilsa,  ta’lim-tarbiya  mazmunini  yangilash  va  takomillashtirish  shu 
darajada yuksaladi. 
Ob’ektiv  dunyoni  bilish  nazariyasida 
“nimani  o’rganish  va 
o’rgatish  kerak, kimni va qanday tarbiyalash lozim”
 degan masalalar mavjud 
bo’lib, ular o’zaro uzviy bog‘liqdir. 
     Maxsus  fanlarni  o’qitish  metodikasida    ilmiy    izlanishlarning  umumiy  va 
maxsus usullari  qo’llaniladi.  
Umumilmiy usullarga nazariy izlanish,  kuzatish,  suhbat, pedagogik so’rov, 
test, so’rovnomalari,statistik ma’lumotlarni tahlil qilish va boshqalar kiradi. 
Nazariy  izlanish  usuli  –
adabiyot,  ilmiy  manbaallardan  o’rganish  va  tahlil 
qilish  hamda  pedagogic  tajribalar  asosida  olib  borilgan  izlanishlardir.  Nazariy 
izlanish  usulida  ishlashda  ilmiy  adabiyot  va  jurnallar,  ilmiy  maqolalar,  patentlar, 

---

 
18 
ilmiy  ishlar,  ilmiy  to’plamlar  va  kataloglar,  internet  tizimidan  olingan 
ma’lumotlardan foydalaniladi 
Kuzatish  usuli
-
  odatda,  tabiiy  kuzatish  orqali  ta’lim  oluvchilarning  fanlarni 
o’zlashtirishlari,  ularning  xulq-atvori  muomalasidagi  o’zgarishlarni  hisobga  olish 
va  tegishli  ta’lim-tarbiya
 
ta’siri  ko’rsatish  yo’llarini  belgilash  uchun  qo’llaniladi. 
Bu  usul  tadqiqotchining  pedagogic  tajribani  muayyan  bir  tomoni  va  hodisalarni 
biror maqsadni ko’zda tutib idrok etishi tashkil etadi. Bunda kuzatishlar tezligi va 
soni,  kuzatish  obyekti,  vaqti,  pedagogik  vaziyatlarni  kuzatish  uchun  ajratilgan 
tavsif va boshqalar hisobga olinadi. 
Qayd qilish usuliga qarab kuzatishlar turlarga bo’linadi. Bevosita qayd qilish 
usuli  tadqiqotchiga  real  pedagogik  jarayonda  kuzatuvchining  xatti-xarakatlari 
tadqiqotchining  bevosta  o‘zi  yozib  qo’yish  imkoini  beradi.  Bilvosita  qayd  qilish 
usulida  esa  biror-bir  hodisalarning  oqibati  haqidagi  daliliy  materialnin  boshqa 
shaxslar  orqali  yoki  qandaydir  asbobni  qo’llash  vositasida  olishga  imkon  beradi. 
Ilmiy-texnika  taraqqiyoti  asrida    kuzatishning  visual  usullari  xilma-hil  texnika 
vositalari (kinofilm, videotasvir, teleko’rsatuv)dan foydalanish oprqali tobora ko’p 
qo’llanilmoqda. 
Suhbat  usuli
-
so’rashning  bir  turi  hisoblanib,  tadqiqotchining  jiddiy 
tayyorgarlik ko’rastishni talab etadi. Chunki  u tekshirayotgan shaxs bilan bevosita 
aloqada    bo’lish  vaqtida  og’zaki  suhbat  tarzida,  suhbatdoshning  javoblarini 
yozmasdan, erkin muomala shaklida olib boriladi. 
Suhbat  usuli-o’qituvchilar  va  talabalar  jamoasi  bilan,  ota-onalar  va  keng 
jamoatchilik bilan, yakka va guruh tarzida ish olib borilganda qo’llaniladi.  
Suhbat  usulidan  farqli  ravishda  intervvu  olish  usuli  oldindan  belgilangan 
savollarni  izchillik  bilan  bayon  qilishni  nazarda  tutadi.Bunda  javoblar 
videoyozuviga  yoki  disklarga  yozib  olinadi.  Hozirgi  kunda  ommaviy  so’rash 
nazariyasi  va  amaliyotida  intervyu  olishning  guruhlar  tarzida,  jadal,  sinov  va 
boshqa usullari mavjud.  
Talabalarni  o’rganishda-ularning  o’ziga 
xos 
individual 
tartibdagi 
faoliyatlariga doir omillar tahlil qilinadi, xulosalar yasaladi. 

---

 
19