Qayta tiklanuvchi energiya manbalari

1.2. Qayta tiklanuvchan energiya manbalari sohasida respublikamizda amalga 
oshirilayotgan ishlar 
 
So‘nggi  yillarda  respublikamizning  iqtisodiyot  tarmoqlarida  va  ijtimoiy 
sohasida  energiya  samaradorligini  yuksaltirish  va  qayta  tiklanuvchi  energiya 
manbalaridan  foydalanishni  kengaytirish  bo‘yicha  keng  ko‘lamli  ishlar  amalga 
oshirildi.  Jumladan,  Respublikada  iqtisodiyot  barqaror  o‘sishini  ta’minlashga  va 
aholining  farovonlik  darajasini  oshirishga,  yoqilg‘i-energetika  resurslariga  bo‘lgan 
talab-ehtiyojni  uzluksiz  qanoatlantirishga  qaratilgan  neft-gaz,  elektr  energetika, 
ko‘mir,  kimyo,  qurilish  industriyasini  rivojlantirishning  uzoq  muddatli  strategiyasi 
amalga oshirilmoqda. 
Shu bilan birga, yoqilg‘i-energetika tarmog‘ining mavjud quvvatlari energiya 
resurslariga  ortib  borayotgan  talab-ehtiyojni  to‘liq  darajada  ta’minlamayapti, 
mamlakatimiz  iqtisodiyotining  energiya  sarfi  hajmi  rivojlangan  mamlakatlarning 
o‘rtacha ko‘rsatkichidan ancha yuqoridir. 
Hozirgi  vaqtda  asosan  gidroelektrostansiyalar  ishlab  chiqarayotgan  qayta 
tiklanuvchi  energiya  manbalari  hissasiga  mamlakatda  ishlab  chiqarilayotgan  elektr 
energiyasi  umumiy  hajmining  atigi  o‘n  foizi  to‘g‘ri  kelmoqda.  Nihoyatda  katta 
salohiyat mavjud quyosh va shamol singari qayta tiklanuvchi energiya manbalarining 
imkoniyatlaridan to‘liq darajada foydalanish zarurdir. 
Ilg‘or xorijiy tajribani inobatga olib, mavjud resurslarni va ishga solinmagan 
salohiyatni  jalb  etish  orqali  energiya  samaradorligini  oshirish,  energiya  tejovchi 
texnologiyalar va qayta tiklanuvchi energiya manbalarini keng joriy etish, iqtisodiyot 
tarmoqlari va ijtimoiy sohaning energiya sarfi hajmini keskin kamaytirish borasidagi 
ishlarni kompleks tashkil etish, shuningdek, yoqilg‘i-energetika resurslaridan oqilona 
va  samarali  foydalanishni  ta’minlash  maqsadida  «Qayta  tiklanuvchi  energiya 

---

19 
 
 
manbalaridan  foydalanish  to‘g‘risida»gi  Qonunida  qator  imtiyoz  va  preferensiyalar 
berilgan, shu jumladan quyidagilar: 
qayta  tiklanuvchi  energiya  manbalarining  qurilmalarini  ishlab  chiqaruvchilar 
davlat ro‘yxatidan o‘tkazilgan sanadan e’tiboran besh yil muddatga soliqning barcha 
turlarini to‘lashdan; 
qayta tiklanuvchi energiya manbalari qurilmalarini (nominal quvvati 0,1 MVt 
va  undan  ortiq  bo‘lgan)  o‘rnatganlik  uchun  ular  foydalanishga  topshirilgan  paytdan 
e’tiboran  o‘n  yil  muddatga  mol-mulk  solig‘ini  hamda  ushbu  qurilmalar  bilan  band 
bo‘lgan uchastkalar bo‘yicha yer solig‘ini to‘lashdan; 
ishlab turgan energetika resurslari tarmoqlaridan to‘liq uzib qo‘yilgan yashash 
uchun mo‘ljallangan joylarda qayta tiklanuvchi energiya manbalaridan foydalanuvchi 
shaxslar qayta tiklanuvchi energiya manbalaridan foydalanilgan oydan e’tiboran uch 
yil muddatga yer solig‘ini to‘lashdan ozod etilishi nazarda tutilgan. 
Bundan  tashqari  2017  yil  8  noyabrdagi  «Energiya  resurslaridan  oqilona 
foydalanishni  ta’minlash  chora-tadbirlari  to‘g‘risida»gi  PQ-3379-son  qarori  bilan 
o‘rnatilgan tartibga muvofiq, 2018 yil 1 yanvardan boshlab:  
davlat  organlari  va  muassasalarining  bino  va  inshootlari,  shuningdek,  ko‘p 
kvartirali  uy-joy  fondini  loyihalashtirish,  rekonstruksiya  qilish,  qurish  va 
foydalanishga  topshirishda  ularda  energiya  samarador  va  energiya  tejamkor 
texnologiyalardan foydalanilganligi yuzasidan shaharsozlik normalari va qoidalariga 
muvofiqligi tekshiriladi; 
yakka  tartibdagi  uy-joy  qurilishidan  tashqari,  barcha  bino  va  inshootlarni 
loyihalashtirish,  rekonstruksiya  qilish  va  qurishda,  issiq  suv  ta’minoti  uchun 
sertifikatlangan  quyosh  suv  isitkich  qurilmalarini,  shuningdek,  energiya  tejamkor 
lampalarni majburiy tartibda o‘rnatish ko‘zda tutiladi.  
O‘zbekiston  Respublikasida  2019-2022  yillarda  iqtisodiyot  tarmoqlari  va 
ijtimoiy  sohaning  energiya  samaradorligini  yanada  oshirish,  energiya  tejovchi 
texnologiyalarni  joriy  etish  va  qayta  tiklanuvchi  energiya  manbalarini  rivojlantirish 
kompleks dasturi muvofiq quyidagilarni amalga oshirilmoqda: 

---

20 
 
 
qayta  tiklanuvchi  energiya  manbalarini  yanada  rivojlantirishning  maqsadida 
iste’mol  ulushini  2030-yilga  borib  elektr  energiyasini  ishlab  chiqarish  umumiy 
hajmining 25 foizga etkazish; 
mintaqalarda  ijtimoiy  soha  ob’ektlarini  (ta’lim  muassasalari,  shu  jumladan 
maktabgacha  ta’lim  muassasalari,  sog‘liqni  saqlash  ob’ektlarini)  energiya  resurslari 
bilan uzluksiz ta’minlash;  
xususiy  xonadonlarda  quyosh  fotoelektrik  stansiyalari  (o‘rtacha  2  kVt)  va 
quyosh suv isitkichlarini (o‘rtacha 200 litr) o‘rnatish;  
maishiy iste’molchilarning, shuningdek, yuridik shaxslarning nostandart gaz-
gorelkali qurilmalarini zamonaviy va energiya samarador gaz-gorelkali qurilmalarga 
almashtirish belgilangan. 
Iqtisodiyotning  energiya  resurslari  bilan  ikkita  vazifani  hal  etish  orqali 
ta’minlanishi  nazarda  tutilmoqda.  Birinchidan,  qayta  tiklanuvchi  energiya 
resurslaridan  keng  foydalanish  orqali  yoqilg‘i  balansini  diversifikatsiyalash.  Bunda 
an’anaviy  yoqilg‘i  turlarini  qayta  tiklanadigan  energiya  turlariga  almashtirish 
hisobiga  ularning  elektr  va  issiqlik  energiyasi  ishlab  chiqarishdagi  hissasini 
kamaytirish  nazarda  tutilmoqda.  Ikkinchidan,  iqtisodiyot  tarmoqlarida  ishlab 
chiqarishning  energiya  sig‘imini  qisqartirishning  uzoq  muddatli  dasturini  amalga 
oshirish, sanoat faoliyati hududlarining ekologik holatini yaxshilash orqali erishiladi. 
Yaqin  istiqbolda  ustuvor  vazifa  sifatida  iqtisodiyotning  energiya  va  resurs 
sig‘imini qisqartirish, ishlab chiqarishga energiyani tejaydigan texnologiyalarni keng 
joriy  qilish,  qayta  tiklanuvchi  energiya  manbalaridan  foydalanishni  kengaytirish, 
mehnat samaradorligini oshirish ko‘zda tutilmoqda. 
Qayta tiklanuvchi energiya manbalaridan jadal foydalanish bo’yicha kompleks 
chora-tadbirlarni  amalga  oshirish  issiqlik  va  elektr  energiyasi  kabi  energiyaning 
sanoat  turlarini  olishni  ta’minlashga  yo‘naltirilgan  bo‘lib,  bu  uglevodorodlarning 
o‘rnini  bosishga  va  ularni  yuqori  likvidli  mahsulotlar,  jumladan,  polimerlar, 
yoqilg‘ining sintetik turlarini ishlab chiqarishga yo‘naltirish imkonini beradi. 
Xususan,  O‘zbekiston  Fanlar  akademiyasi,  Fan  va  texnologiyalar  agentligi, 
“O‘zbekgidroenergo”  AJ,  Xalqaro  quyosh  energiyasi  instituti,  “O‘zbekenergo”  AJ 

---

21 
 
 
Ilmiy-texnik  markazi  ikki  oy  muddatda  qayta  tiklanuvchi  manbalar  energiyasidan 
foydalanish,  jumladan,  quyosh  energetikasini  rivojlantirish,  energiya  samaradorligi 
sohasidagi  mahalliy  ishlanmalar  va  amaliy  tadqiqotlarni,  shuningdek,  sinovdan 
o‘tgan ilg‘or xorijiy texnologiyalarni transfer qilish imkoniyatini tahlil etish asosida 
iqtisodiyot  va  ijtimoiy  soha  tarmoqlarida  qayta  tiklanuvchi  energiya  manbalarini 
maqsadli joriy qilish va quyosh  energetikasini rivojlantirish bo‘yicha chora-tadbirlar 
rejasini  ishlab  chiqishi  va  Vazirlar  Mahkamasiga  tasdiqlash  uchun  kiritishi 
belgilangan.  
Bundan tashqari,  
energiyani  tejaydigan  texnologiyalarning  kirib  kelishini  kengaytirish,  soliq  va 
bojxona  imtiyozlari  berish  hisobiga  qayta  tiklanuvchi  manbalardan  energiya  hosil 
qiluvchi uskunalarni qo‘llagan holda, energiyadan foydalanishni rag‘batlantirish; 
qayta  tiklanmaydigan  uglevodorod  resurslaridan  oqilona  foydalanish,  ishlab 
chiqarilayotgan  mahsulotning  raqobatdoshligini  oshirish,  shu  asosda  iqtisodiyot 
tarmoqlarini va aholini yoqilg‘i-energetika resurslari bilan barqaror ta’minlab borish; 
qayta tiklanuvchi energiya manbalari va energiya iste’moli jihatidan samarador 
texnologiyalarni  transfer  qilish,  ushbu  sohadagi  uskunalar  va  butlovchi  qismlarni 
mahalliy korxonalarda ishlab chiqarish; 
aholi  uchun  kafolatlangan  energiya  resurslarining  ochiqligini  ta’minlash, 
ayniqsa,  uzoq  qishloq  hududlarida  aholining  hayot  sifatini  yaxshilash  va  ularning 
farovonligini oshirish. 
Bugun  jahon  ilm-fani  qayta  tiklanuvchi  energiya  manbalarini  izlab  topish, 
yaratish,  foydalanish  samaradorligini  oshirish,  bu  borada  targ‘ibot-tashviqot  ishlari 
olib borishga  alohida  e’tibor  qaratmoqda.  Nima  uchun?  CHunki  bosqichma-bosqich 
qayta  tiklanuvchi  energiyadan  foydalanishga  o‘tilmas  ekan,  tabiiy  boyliklarimiz 
bo‘lgan neft, gaz zaxiralari tugashi natijasida dunyo aholisi juda katta muammo bilan 
yuzma-yuz keladi.