•davr nashriyoti t o s h k e n t

J a n g o v a r a viatsiya

Britaniyaning «Xarrier» GR9 sam olyoti

va jangda tez shikastlanadigan bo'lib chiqdi.  Muammoni Angliyaning 

«Rolls  Roys»  firmasi  muhandislari  hal  qilishdi.  Ular  to 'rtta   buriladi- 

gan  soplolari  ajoyib  «Pegas»  reaktiv dvigatelini  yaratdilar.  Bu  ajoyib 

dvigatel  asosida  «Xouker»  firmasining  konstruktori  S.  Kemm  1969- 

yilda  qattiq  zarba  beradigan  «Xarrier»  samolyotini  yaratdi,  u  hozirgi 

vaqtga qadar muvaffaqiyatli chiqqan tik ko'tariladigan va qo'nadigan 

bir  dvigatelli  yagona  apparat  hisoblanadi.  «Xarrier»  o'nlab  marta 

moderniza-tsiya  qilinib,  oddiy  zarba  beradigan  mashinadan  qud­

ratli  qiruvchi-bombardimonchiga  aylandi  va  bir  necha  harbiy 

to'qnashuvlarda muvaffaqiyatli ishtirok etdi.

Sovet  Ittifoqida  S. Yakovlevning  tajribaviy  konstruktorlik  byurosida 

uch  dvigatelli  sxema  bo'yicha  qurilgan  tik  ko‘tariladigan Yak-38  va 

Yak-141  samolyotlari yaratildi, ularning dum qismida buriluvchi soploli 

ko'taruvchi-marsh  dvigateli,  kabina orqasida esa faqatgina ko'tarilish 

va  qo'nish  paytida  ishlaydigan  ko'taruvchi  dvigatellar joylashtirilgan. 

Yak-38 o'n yil davomida harbiy-dengiz floti qurollari safida turdi,  biroq 

uni  ko'ngildagidek  deb  bo'lmasdi:  u  ko'p  miqdorda  harbiy  og'irlikni 

olib  ucha  olmasdi,  tezligi  va  uchish  masofasi  yetarli  emasdi. Yak-141 

samolyoti esa o'z «hamkor»idan farq I i o'laroq tovushdan tez ucha olar 

va  katta  miqdordagi  qurolni  olib  keta  olardi.  Biroq  shunga  qaramas- 

dan,  mablag' yetishmaganligi sababli u seriyali ishlab chiqarilmadi.

---