1-Маъруза: Кириш

Ўлчаш аниқлигининг эҳтимолий баҳоланиши. Ҳар қандай катталик 
ўлчанганда, унинг тахминий қиймати аниқланади. Бу қиймат эса тасодифий 
деб хисобланади ва иккита ташкил этувчидан иборат бўлади. Биринчи 
ташкил этувчиси такрор ўлчашларда ўзгармайдиган ѐки маълум қонун 
бўйича ўзгармайдиган бўлиб, уни мунтазам хатолик дейилади. Иккинчи 
ташкил этувчи эса тасодифий хатолик бўлади. 
Ўлчанадиган катталикнинг ўртача арифметик қиймати қуйидагича 
топилади. 
n
х
х
х
х
х
n





....
3
2
1
. 
Бу ерда: х
1
,х
2
,х
3
,..х
n
–алоҳида ўлчамлар натижаси; 
n-ўлчашлар сони. 
Ўлчаш аниқлигини баҳолаш, эҳтимоллик назарияси позициясига 
асосланиб баҳоланади, яъни ишончли интервал ва уни характерловчи 
ишончли эҳтимоллик қабул қилинади. 
Ўлчаш натижасининг аниқлигини баҳолашда эҳтимолий катталикдан 
фойдаланилади. Эҳтимолий хатолик эса, шундай хатоликки, унга нисбатан, 
қандайдир катталикни қайта ўлчаганда тасодифий хатоликнинг бир қисми 
абсолют қиймати бўйича эҳтимолий хатоликдан кўп, иккинчи қисми эса 
ундан шунча кам бўлади. 
Эҳтимолий хатолик кўпинча ўлчашни бир неча ўн, хаттоки юз 
маротаба такрорлаш имконияти бўлганда аниқланади. 
Бирликлар ўлчамларини белгилаш уларни орасидаги боғлиқлик 
ва ѐзиш қоидалари. Халқаро ўлчаш тизими ―СИ‖ да ўлчаш бирликларини 
айримлари қуйдагилар асосида олинган:
1. Метр – Криптон 86 атомининг 2Р
10
ва 5d
5 
оралиқ ўтишдаги 
вакуммда нурланишни тўлқин узунлиги 1650.763,73 тенг бўлган қиймат;
2. Секунд – Цезий 133 атомини нурланишдаги икки жуда тор 
даражадаги сатҳидан ўтиш даврининг 9192631770 га тенг бўлган вақт 
оралиғи; 
3. Килограмм – халқаро қабул қилинган вазн бирлиги;
4. Ампер, Келвин, Радиан ва бошқаларни китобдан мустақил қараб 
билиб оламиз. 
Хозирги физикавий катталикларни бир ўлчов бирлигидан бошқасига 
ўтказишда ўта аниқлик талаб этилади.

---