Toshkent moliya instituti korxonalarni rivojlantirish strategiyasi

14.2. Korxonalarning moliyaviy samaradorligi va investitsion jozibadorligi. 

---

 
87 
Iqtisodiyotni 
barqaror 
rivojlantirish, 
fan-texnika 
taraqqiyotini 
yana 
xam 
jadallashtirish,  ishlab  chiqarish  saloxiyatidan  oqilona  foydalanish,  resurslarning  xamma 
turlarini  xar  tomonlama  tejash  va  ishlab  chiqarishni  boshqarishning  bozor  iqtisodiyoti 
qonulariga  mos  ravishda  olib  borish  mamlakatimiz  iqtisodiy  strategiyasining  eng  muxim 
tarkibiy qismidir. 
YUqorida keltirilgan xo‘jalik samaradorligini baholash usullari va ko‘rsatkichlaridan 
tashqari  bugungi  kunda  amaliyotda  korxonalarning  iqtisodiy  nochorlik  belgilarini  aniqlash 
uchun mezonlar tizimi ham qo‘llaniladi.  
Korxonada  samaradorlikni  aniqlash  muhim  axamiyatga  ega.  Bugungi  kunda 
samaradorlikni  aniqlashda  barcha  ko‘rsatkichlarni  shartli  ravishda  ikki  guruhga  bo‘lib 
o‘rganish  qabul  qilingan.  Birinchi  guruhga  natural  ko‘rsatkichlar  kiradi.  Ikkinchi  guruhga 
iqtisodiy ko‘rsatkichlar kiradi. Har ikki guruh ko‘rsatkichlardan foydalanish samaradorlikni 
aniqroq  ko‘rsatadi.  SHu  sababli  biz  samaradorlikni  aniqlashda  natural  va  iqtisodiy 
ko‘rsatkichlardan foydalanish maqsadga muvofiq degan fikrdamiz. 
 “Korxonalarning  moliyaviy-iqtisodiy  ahvoli  monitoringi  va  tahlilini  o‘tkazish 
mezonlarini  aniqlash  tartibi  to‘g‘risida»gi  Nizomga  ko‘ra  korxonalar  quyidagi  guruxlarga 
bo‘linadi: 

  iqtisodiy barqaror korxona 

  iqtisodiy xatarli korxona 

  iqtisodiy nochor korxona: 

 
o‘z to‘lov qobiliyatini tiklash imkonyatiga ega; 

 
o‘z to‘lov qobiliyatini tiklash imkonyatiga ega bo‘lmagan korxonalar. 
YUqorida keltirilgan xo‘jalik samaradorligini baholash usullari va ko‘rsatkichlaridan 
tashqari  bugungi  kunda  amaliyotda  Iqtisodiy  nochorlik  qo‘mitasi  tomonidan  ishlab 
chiqilgan  korxonalarning  iqtisodiy  nochorlik  belgilarini  aniqlash  uchun  mezonlar  tizimi 
ham qo‘llaniladi. Ularning qatoriga quyidagilarni kiritish mumkin: 
* 
to‘lov qobiliyati koeffitsienti (K
tq
); 
* 
xususiy aylanma mablag‘lar bilan ta’minlanganlik koeffitsienti (Kxm); 
* 
Mahsulot ishlab chiqarish xarajatlari rentabelligi (Rix), 
* 
Aktivlar rentabelligi. (Ra): 
* 
xususiy va qarzga olingan mablag‘lar nisbati koeffitsienti (Kxq); 
* 
Ishlab chiqarish quvvatidan foydalanish koeffitsienti: 
* 
Eskirish koeffitsenti (Kesk) 
Bu  ko‘rsatkichlar  bir  qarashda  mahsulot  ishlab  chiqarish  sohasiga,  demak,  ishlab 
chiqarish  samaradorligiga  aloqasi  yo‘qday  tuyuladi.  Aslida  esa  aynan  ular  orqali 
korxonaning  samarali  faoliyatini  anglatuvchi  iqtisodiy  va  moliyaviy  barqarorlik  aks 
ettiriladi.  Bundan  tashqari,  mahsulotning  material  sig‘imi,  fond  qaytimi,  mehnat 
unumdorligi va rentabellik ko‘rsatkichlari, ishlab chiqarishni rejalashtirish va tahlil qilishda 
qo‘llansa,  mezonlar  tizimi  yordamida  esa  korxonalar  o‘zlarining  faoliyat  yuritish 
qobiliyatini  ko‘rsatadi  hamda  turli  xil  muammoli  vaziyatlarda  xo‘jalik  sudlarida  o‘z 
manfaatlarini himoya qiladi.