A k a d e m I y a axborot xavfsizligi

D  I  P  L  O  M  A  T   
 
 
 
 
 
   
 
 
 
 
 
 
Alfavitning qolgan alfavit ketma-ketligida kalit so‘zdan keyin yoziladi. 
 
0  1  2  3  4  5   
 
 
  10   
 
 
  15   
 
 
  20   
 
 
  25 
A  B  C  D  E  F  G  H  I  J  K  L  M  N  O  P  Q  R  S  T  U  V  W  X  Y  Z 
V  W  X  Y  Z  D  I  P  L  O  M  A  T  B  C  E  F  G  H  J  K  N  Q  R  S  U 
 
Natijada,  berilgan  matnning  harflariga  mos  almashtiruvchi  harflar 
aniqlanadi.  Agar  ochiq  matn  TOVAR  KELDI  bo‘lsa,  shifrlashdan  so‘ng 
JCNVG MZAYL matniga aylanadi. 
Vijinerning  shifrlash  tizimi.  XVI  asrda  fransuz  diplomati  Vijiner 
tomonidan yaratilgan shifrlash tizimi 1586-yilda chop etilgan. U mashhur 
ko‘p  alfavitli  tizim  hisoblanadi.  Vijiner  tizimi  Sezar  shifrlash  tizimiga 
qaraganda  mukammalroq  hisoblanib,  unda  kalit  harfdan  harfga 
almashtiriladi. Bunday ko‘p alfavitli almashtirish shifrini shifrlash jadvali 
orqali  ifodalash  mumkin.  Quyidagi  jadvallarda  rus  va  lotin  alfavitlari 
uchun  mos  keluvchi  jadvallar  ko‘rsatilgan.  Bu  jadvallardan  matnni 

---

 
69 
shifrlash  va  uni  ochish  uchun  foydalaniladi.  Jadvalning  ikkita  kirishi 
bo‘lib: 
–  yuqori  qatordagi  harflardan  kiruvchi  ochiq  yozuv  uchun 
foydalaniladi. 
– chap ustunda esa kalit so‘zi joylashadi. 
Ochiq  matnni  shifrlashda  bu  matn  bir  satrga  yoziladi.  Uning  ostidagi 
satrga kalit so‘z joylashtiriladi.  Agar kalit so‘zning uzunligi qisqa bo‘lsa, 
bu  so‘z  ochiq  matnning  oxirgi  harfigacha  takrorlab  yoziladi.  Shifrlash 
jarayonida  jadvalning  yuqori  qismida  joylashgan  ochiq  matnning  harfi 
topiladi  va  chap  qismdan  kalit  so‘zning  harfi  tanlanadi.  Satr  va  ustun 
kesishgan katakdagi harf berilgan harfni almashtiradi. 
 
Xabar 
B  A  Y  R  A  M  K  U  N  I 
Kalit 
V  A  Z  A  V  A  Z  A  V  A 
Shifrmatn  G  A  R  R  V  M  S  U  P  I 
 
 
 

---

 
70