A k a d e m I y a axborot xavfsizligi

16 
3 
2 
13 
5 
10 
11 
8 
9 
6 
7 
12 
4 
15 
14 
1 
 
Boshlang‘ich  matn  sifatida  quyidagi  TOVAR  OLTIDA  KELDI 
matnini olamiz va jadvalga joylashtiramiz: 
 
I 
V 
O 
E 
R 
D 
A 
T 
I 
O 
L 
K 
A 
D 
L 
T 
 
Shifrlangan matn jadval elementlarini satrlar bo‘yicha o‘qish natijasida 
tashkil topadi: 
IVOE RDAT IOLK ADLT 
O‘rta  va  katta  o‘lchamdagi  sehrli  kvadratlar  yordamida,  u  davrlarda 
mustahkam  shifrlashni  amalga  oshirish  mumkin  bo‘lgan.  Chunki 
deshifrovka qilishda barcha variantlarni qo‘lda amalga oshirib bo‘lmas edi. 
Oddiy almashtirish orqali shifrlash 
Shifrlanadigan  matnning  harflari  berilgan  qoida  bo‘yicha  shu  yoki 
boshqa  alfavitdagi  harflarga  almashtiriladi.  Oddiy  almashtirish  shifrida 
berilgan matnning har bir harfi shu alfavitdagi unga mos qo‘yilgan boshqa 
harfga  almashtiriladi.  Odatda,  bu  shifrlash  usuli  bir  alfavitli  almashtirish 
shifri deb ataladi. 
Sezarning shifrlash tizimi. Sezarning shifrlash usuli oddiy almashtirish 
shifrining  xususiy  holidir.  Bu  usulda  alfavitning  har  bir  harfi  K  songa 
surilgan  harfga  almashtirilgan.  Surilish  alfavit  oxiriga  yetganda,  uning 
boshidan  boshlangan.  Sezar  K=3  bo‘lgan  siljitishni  qo‘llagan.  Quyidagi 
jadvalda bu siljitishdagi lotin grafikasidagi harflarining mosligi keltirilgan: 
 
A  D  J 
M  S  V 
B  E  K  N  T  W 

---

 
68 
C  F  L  O  U  X 
D  G  M  P  V  Y 
E  H  N  Q  W  Z 
F  I 
O  R  X  A 
G  J  P  S  Y  B 
H  K  Q  T  Z  C 
I  L  R  U   
 
Sezarning «keldim, ko‘rdim, yutdim» mazmundagi xabari VENI VIDI 
VICI, u taklif etgan usulda shifrlanganda YHQL YLGL YLFL ko‘rinishni 
oladi. 
Sezar usulining kamchiligi bu bir xil harflarning o‘z navbatida, bir xil 
harflarga  almashishidir.  Kriptotahlilda  harflarning  takrorlanish  chastotasi 
yordamida  bu  usulda  shifrlangan  matn  tezgina  rasshifrovka  qilinishi 
mumkin. 
Kalit  so‘zli  Sezar  tizimi.  Sezarning  kalit  so‘zli  shifrlash  tizimi  bitta 
alfavitli  almashtirish  tizimi  hisoblanadi.  Bu  usulda  kalit  so‘zi  orqali 
harflarning surishda va tartibini o‘zgartirishda foydalanadi. 
Misol  tariqasida  kalit  so‘zi  sifatida  DIPLOMAT  so‘zi  va  surish  5 ga 
teng  qilib  olingan  bo‘lsin.  Kalit  so‘zi  alfavit  ostiga  5  ta  harfga  surilgan 
holda yoziladi: 
 
0  1  2  3  4  5   
 
 
 
10   
 
 
 
15   
 
 
 
20   
 
 
 
25 
a  b  c  d  e  f  g  h  i  j 
k 
l  m  n  o  p  q  r  s  t  u  v  w  x  y  z