ekinga ildiz tarqalgan qatlam ustidan emas, balki uning ichidan (ostidan) beriladi.
Shu maqsadda 45-50 sm chuqurlikda yer osti sug‘orish tarmoqlari barpo qilinadi.
Yer osti sug‘orish tarmoqlari sopol quvur, ichiga chaqiq tosh yoki shag‘al solingan
novlardan va boshqa g‘ovak materiallardan quriladi. Bu usulda sug‘orishning qator
15
4) Yer sug‘orishda qatqaloq bo‘lmaydi;
5) Qishloq xo‘jalik ishlarini mexanizatsiyalashda qulay sharoit yaratiladi;
6) Tuproqda nam uzoq saqlanadi;
7) Sug‘orishga ishchi kuchi kam sarflanadi, og‘ir qo‘l mehnatiga barham
beriladi;
8) Ertangi sabzavot yetishtirish maqsadida ilitma sug‘orish (iliq suv
berish)ga imkoniyat yaratiladi.
Bu usulda sug‘orishning o‘ziga xos kamchiliklari ham mavjud:
1) Maysalar uchun tuproqning ustki qatlami yetarli darajada namlanmaydi;
2) Tuzlarning yuqoriga ko‘tarilishi mumkinligi;
3) Yer ostki trubalarini loyqa bosib, ularni almashtirish uchun qo‘shimcha
xarajatlar bo‘lishi;
4) Yer osti sug‘orish tarmog‘ini qurishning qimmatga tushishi kabilardan
iborat.
Tuproq ostidan sug‘orish tuproqning nam shimish xususiyatiga asoslangan
bo‘lib, shu tuproqning kapillyarlik xossalariga tuproq zarralarining yirik-
maydaligiga, tuproqning namligiga bog‘liq.
Tuproq ostidan sug‘orishning bosimli va bosimsiz tizimlari mavjud. Bosimli
tizimda tuproqning suv shimish kuchiga gidrogtatik bosim ham qo‘shiladi. Shu
sababli tez va kattaroq oraliqqa tarqaladi.
Iqlim: Iqlim sharoiti atmosfera yog‘ingarchiliklarning kam bo‘lishi va
tuproq yuzasidan juda ko‘p miqdorda suvning bug‘lanishi, tuproqda namlikning
yetarli bo‘lmasligi bilan xarakterlanadi. Yil davomida yog‘ingarchiliklarning
o‘rtacha miqdori 300-400 mm ni tashkil qiladi.
Yog‘ingarchiliklar asosan yilning kuzgi-qishki, erta bahorgi davrlarida va
bahorning oxirgi davrlarida yog‘adi. Bahorning oxiriga kelib tuproqda namning
yillik zapasi qoladi, o‘simlik suvsizlikdan qovjirab nobud bo‘la boshlaydi. Shuning
uchun ham lalmikor dehqonchilik zonalarida mayning oxiri iyunning boshlariga
kelib pishadigan, qurg‘oqchilikka chidamli ekinlar va ularning navlari ekiladi.
Ekinlardan yuqori hosil olish uchun ularni sug‘orish tashkil qilinadi.
16
O‘simliklarning suvga bo‘lgan talabiga ko‘ra barcha o‘simliklar suvga o‘ta
talabchan va qurg‘oqchilikka chidamli guruhlarga bo‘linadi.
O‘suv davrida o‘simliklar turli sur'atda o‘sib, suvga talabi ham turlicha
bo‘ladi. Bunga g‘o‘zani misol keltirish mumkin:
1. Gullashigacha bo‘lgan davrda umumiy suv miqdorining 20-25% ni;
2. Gullash va meva to‘plash davrida 55-60 % ni;
3. Pishish davrida esa 15-20% suvni iste‘mol qiladi.
Sug‘orishning mikroiqlimga ham ta'siri bor.
Masalan sug‘orilgan paxta dalalarida tuproq harorati 24,3°S bo‘lsa,
sug‘orilmagan yerlarda 32,4 °S bo‘lgan.
Sug‘orish arafasida tuproq harorati 29,3° S bo‘lsa, sug‘orilgandan so‘ng
25,3° S gacha pasaygan.
Ekinlarning tuproq unumdorligiga ta'siri. Ma'lumki, o‘simliklar o‘sishi va
rivojlanishi jarayonida tashqi muhitdan (havo, issiqlik, yo‘rug‘lik va hokazolardan)
faydalanadi. Shu bilan birga tuproq paydo bo‘lishida, uning unumdor bo‘lishiga
ham hissa qo‘shadi. Masalan, o‘simlik (daraxtlar, o‘tlar) havodagi karbonat
angidridni yutib uni murakkab organik birikmaga aylantiradi, ya'ni kislorod
chiqaradi. Bundan tashqari tuproq qatlamida o‘simlik qoldiqlari to‘planadi, vaqt
o‘tishi bilan ular chirib tayyor organik birikmaga aylanadi. Bu esa tuproq unumdor
bo‘lishiga olib keladi.
Do'stlaringiz bilan baham: