|
Kasbiy psixologiya fani kasb doirasidagi munosabatlar, odamlarning psixik
faoliyatini huquqiy boshqarish mexanizmlari va qonuniyatlarini o„rganuvchi fandir.
Bunda guvohlar, xolislar, jabrlanuvchi, gumonla- nuvchilarning ko„rsatmalari hamda
so„roq olib borishning psixologik asoslarini o„rganish maqsad qilib qo„yilgan.
Kasbiy psixologiya fanining maqsadi - kasb xodimlari faoliyatining taraqqiyot
qonuniyatlari, turli toifadagi shaxslar bilan o„zaro munosabatlar jarayonida
psixologik bilimlardan foydalana olish ko„nikma va malakalarini shakllantirishdan
iboratdir.
Shu ma‟noda, kasbiy psixologiya fanining metodologik asosini O„zbekiston
Respublikasi Prezidentining asarlari, faylasuf-allomalarning psixologiya faniga oid
g„oya va nazariyalari hamda hukumat qonunlari, IIVning buyruq va ko„rsatmalari
tashkil etadi.
Psixologiya, falsafadek juda qadimiy fanlardand ir va juda boy tarixga
egadir.Pisxologiya dastlab falsafa doirasida faoliyat ko'rsatgan. Psixologiya juda
uzoq tarixga ega. Dastlabki psixologik tasavvurlar Qadimgi Sharq mamlakatlarida,
Xitoy, Hindiston, Misr kabi
mamlakatlarda vujudga kelgan. Psixologik
tasavvurlarning vujudga kelishida odamlar o'rtasida farqlarning mavjud ekanligi,
ammo bu farqlarning sabablari aniq bo'lmaganligi bilan bog'liq.
Kishining psixikasi haqidagi ta'limotni birinchi marta Aristotel (eramizdan
avvalgi 384-322 yillar) «Ruh haqida» degan kitobida bayon qilgan. Shu sababli
Aristotel alohida fan bo'lgan psixologiyaga asos solgan olim yoki psixolog iya
fanining «otasi» deb hisoblanadi. U bir qancha asarlar yozib, ularda psixologiya
masalalari bo'yicha o'z qarashlarini bayon qiladi. Aristotel ruh tan bilan uzviy
bog'langan, deb hisoblaydi. «Ruh-deydi u-o'z taiatiga ko'ra hukmron asosdir, tana esa
tobe narsadir». Aristoteldan keyin Demokrit, undan keyin Epikur (342-271 yillar),
Rim shoiri va faylasufi Lukresiy Karr (99-95 yillar) psixologiya fanining
rivojlanishiga o'z nazariyalari bilan hissa qo'shdilar. Lukresiy psixik hodisalarning
tanaga bog'liqligini tajribada asoslab berdi.
0‟rta asrlardan fransuz tabiatshunos olimi R.Dekart nomini tilga olmaslik
mumkin emas. Chunki bu olimning nomi bilan keyinchalik fiziologiyada va
Psixologiyada ko'p ishlatiladigan refleks tushunchasi bog‟liqdir. R.Dekart o'z
zamonasida birinchimarta refleks tushunchasini odam hatti-harakatini tushintirishda
ishlatdi va harakatlarnitashqi muhit ta'siri ostida ro'yobga kelishini refleks mexanizmi
deb tushuntiradi. Lekin R.Dekart odam faoliyatini to'g'ridan-to'g'ri jonsiz mexanizm,
mashina sifatida tasavvur qiladi, odam ruhining bu xatti-harakatlarga biron bir aloqasi
bolishi mumkinligini butkul rad etadi. Ya ni refleks tushunchasi uning risolalarida
juda tor manoda, faqat fizik aks ettirish ma'nosida qabul qilingan. Lekin shunga
qaramay, bizning zamonga kelib, R.Dekart ta'limoti mexanikligi uchun em'as, balkim
materialistic dunyo qarashdan kelib chiqayotganligi uchun refleks tushunchasi
qaytadan tahlil qilingan holda qqabul qilindi.
Psixologiya fanining rivojlanishida CH.Darvinning evolyusion nazariyasi
nihoyatda katta ahamiyatga ega bo'ldi.
Vilgelm Vund 1879 yili Leypsigda birinchi eksperimental psixologiya
amaliysini tashkil qildi. Oradan ko'p o'tmay, 1881 yili Berlin universiteti qoshida
eksperimental psixologiya instituti tashkil qildi.
XIX asrning oxirida Rossiyada Tokarskiy, Bexterev, Langerlar, 1911
Chelpanov rahbarligida eksperimental psixologiya amaliysi ochildi. XIX asrning
oxirlaridan boshlab, psixologiyaning boshqa sohalri: hayvonlar psixologiyasi, tarixiy
psixologiya, yoshga aloqador kishilar psixologiyasi maydonga keldi.
Eng muhimi-XX asrga kelib, psixologiyaning tatbiqiy sohalari paydo bo'ldiki,
endi qo'lga kiritilgan yutuqlar bevosita ta'lim, tarbiya, sanoat, biznes, marketing
xizmatlari, boshqaruv, sog'liqni saqlash, huquqbuzarlikning oldini olish sohalariga
dadil joriy etila boshladi. XXI asrning birinchi yiliga kelib, psixologiya nazariy,
tahliliy fandan bevosita amaliyotning ehtiyojlarini qondiruvchi tadbiqiy fanga aylandi.
Biz sobiq sho‟rolar davrida tabiatni birlamchi, ruhniikkilamchi deb o'rgana'redik,
birinchi o'ringaborliqni, ikkinchi o'ringa tafakkurni qo'yar edik.
Sharq mutafakkirlari ma'naviy hayot jamiyat taraqqiyotini, kishilar faoliyatini
belgilaydi,deb ta'lim beradilar. Shu bilan birga ular ijtimoiy hayot va ijtimoiy ong
o'rtasidagimunosabatlar murakkab ekanligini ta‟kidlaydilar,ijtimoiy ong ijtimoiy borliq
bilan davlat, huquq, siyosat va boshqa shu kabilar bilan bog'liq ekanligini uqtiradilar.
Psixologiya fanini rivojlantirish sohasidaSharq mutafakkirlaridanAbu Nasr
Forobiy, Abu Rayhon Beruniy, Ibn Sino,Abu HomidMuhammad G'azzoliy kabilar katta
hissa qo'shganlar.Mustaqil O'zbekiston Respublikasida milliypsixologiya fanini
rivojlantirish uchunpsixolog olimlarimizdan I.P.Ivanov, E.G.G'oziyev, M.G.Davletshin,
V.A.Tokoreva, B.R.Qodirov,G.B.Shoumarov, E.Z.Usmonova, S.A.Axunjonova,
R.l.Sunnatovlar ham munosib hissa qo'shib keldilar va qo‟shmoqdalar.
Har bir fanning o'z predmeti bo'lgani kabi, psixologiya ham o'z predmetiga ega.
Ammo psixologiya o'rganadigan voqelik boshqa fanlardagidan tubdan farq qiladi.
Chunki uning predmetini ko'z bilan ko'rib, ushlab yoki bevosita o'lchab bo'lmaydi.
Ularni fikr yuritish, tasavvur qilish, his qilish orqaligina bilib olish mumkin.
Psixologiya predmetiga quyidagi ta'rif berish mumkin:
Do'stlaringiz bilan baham: |
