Вазирлиги ўзбекистон республикаси қишлоқ ва сув хўжалиги

Фойданилган адабиётлар рўйхати. 
1. Кац Д.М. Режим грунтовых вод и их регулирования. Москва, 1963 
2. Ерхов Н.С. и др. Мелиорация земель. Москва, 1991 
3. Жабборов Х. Эшчанов Р. ва бошқалар. Суғориладиган ерлар мелиоратив xолатини яхшилаш. 
Ўзбекистон қишлоқ хўжалиги журнали, 1-сон, 2006.-34-35 б. 
 
ДОННИ БИРЛАМЧИ ҚАЙТА ИШЛАШ ТЕХНОЛОГИК ЖАРАЁНЛАРИ 
ДОН ТОЗАЛАШ МАШИНАСИНИНГ ТЕХНОЛОГИК СХЕМАСИ ВА УНДА ИШ 
ЖАРАЁНИНИНГ БАЖАРИЛИШИ 
Д. Х. Махмудов, С. С.Нурманов, О.Э. Джуманазаров, 
ТошДАУ 
 
Ишлаб чиқилган ва мавжуд дон тозалаш машиналари ҳамда қурилмаларининг тузилиши, уларни 
технологик иш жараёнининг таҳлили ва ўтказилган патент изланишларга таянган xолда янги 
конструкциядаги дон тозалаш машинасининг схемаси ишлаб чиқилди (3.1-расм). Ишлаб чиқилган 
машинанинг техник янгиликларига Ўзбекистон Республикасининг № 00317 ва № 00423 патентлари 
олинди. 
1-қия транспортёр; 2-дон бункери; 3-сўрувчи қувур; 4-вентилятор; 5-енгил аралашма чиқарувчи 
қувур; 6-электродвигател; 7-йирик ва майда қўшилмалар учун мослама; 8-тоза дон учун мослама; 9-
юқори ва 10-пастки ғалвир; 11-ғалвирларни тебрантиргич; 12-рама; 13-ишқалагич жўвалар. 
230

---

 
1 – расм. Дон тозалаш машинасининг технологик схемаси 
Дон тозалаш машинасида иш жараёни қуйидагича кечади. Тозалашга мўлжалланган миқдордаги 
чала янчилган бошоқ қисмлари кўринишидаги донли аралашма бункер 1 дан ўтиб, маълум бир 
оралиқ билан ўрнатилган xолда бир-бири томон айланувчи жўвалар 9 га келиб тушади. Жўвалар чала 
янчилган бошоқ қисмлари ва қобиқли донларни қамраб олиб, оралиқдан ишқалаб олиб ўтади ва 
донини ажратиб, қия ўрнатилган сўрувчи қувур 2 га ташлаб беради. Сўрувчи қувурда вентилятор 3 
ёрдамида xосил қилган xаво оқими ёрдамида донли аралашма таркибидаги £?
е
миқцордаги чанг, 
қобиқ, қипиқ ва бошқа енгил аралашмалар ажратиб олинади, донлар эса йирик ва майда оғир 
аралашмалар билан бирга қиялик бўйлаб ҳаракат қилиб юқори ғалвир 5 га тушади. Юқори ғалвирда 
донли аралашма таркибидаги <2
й 
миқцордаги йирик аралашмалар тутиб қолиниб, дон ва майда 
аралашмалар ғалвир кўзларидан ўтиб пастки ғалвир 6 га келиб тушади. Пастки ғалвир кўзлари 
орқали дон таркибидаги ()
м
миқдордаги майда аралашмалар ажратиб олинади, £}
й
миқдордаги тоза 
дон эса ғалвир бўйлаб ҳаракат қилиб тарнов орқали чиқиб кетади. 
Шундай қилиб, мазкур дон тозалаш машинасида чала янчилган бошоқ қисмлари ва қобиқли 
донларга ишлов бериб, уни тозалаб олиш технологик жараёнида қуйидаги асосий xолатларни 
кўрсатиб ўтиш мумкин: 
- чала янчилган бошоқ қисмлари ва қобиқли донларнинг ишқалаш xудудида бўлиши. Бу жараён 
уларнинг жўвалар билан қамраб олиниб, оралиқцан ишқалаб олиб ўтилиши ва дони ажратиб
олиниши билан тавсифланади ва у жўваларнинг ўлчамларига боғлиқ бўлади. 
- донли аралашманинг сўриш xудудида бўлиши. Бу жараён донли аралашма таркибидаги енгил
аралашмаларнинг xаво оқими таъсирида юқорига, дон ва унинг таркибидаги йирик, майда 
аралашмаларнинг сўрувчи қувур туби бўйлаб пастга ҳаракатланиши билан характерланади шу билан 
бирга сўрувчи қувур ҳамда вентилятор ўлчамларига боғлиқ бўлади. 
- донли аралашманинг ғалвирлаш xудудида бўлиши. Бу жараён дон ва унинг таркибидаги йирик, 
майда аралашмаларнинг ғалвир юзида ҳаракатланиб, бир-биридан ажралиши билан характерланади 
ҳамда ғалвир ўлчамларига боғлиқ бўлади.