Tili va adabiyoti universiteti

ifoda  +  ekspressivlik  =  birlik”  formulasi  orqali  tasavvur  qilinishi  mumkin. 
Agar  bu  formulada  ekspressivlik  nolga  intilsa,  unga  muvofiq  grammatik 
shakllanganlik  o‘zining  to‘liq  ifodasini  topadi.  Aks  holatda  esa,  ya’ni 
ekspressivlik  kuchaysa,  grammatik  tuzilish  nolga  yaqinlashadi.”
134
  Bu 
qonunda  konstruktiv  va  kommunikativ  (ekspressiv)  sintaksislar  o‘rtasidagi 
mazkur nomutanosiblik juda ham yaqqol ifodalangan. 
Parsellyasiya 
natijasida 
mohiyatan 
bir 
sintaktik 
gap 
ikki 
kommunikativ  jumlaga  aylanadi,  bir  sodda  sintaktik  shaklda  ifodalanadigan 
fikr  ikki  kommunikativ  shaklda  ifodalanadi.  Mazkur  nomutanosiblikning 
zamirida  til  vositalarining  ortiqchaligi  tamoyili  yotadi,  chunki  prof. 
N.Mahmudov  ta’kidlaganidek,  bunday  holatlarda    “ortiqchalik  prinsipining 
mohiyatiga ko‘ra sodda mazmun murakkab forma orqali ifodalangan. Albatta, 
bu  holat  mantiqiy  ravishda  gapda  semantik-sintaktik  asimmetriyani  yuzaga 
keltiradi”.
135
 
Kommunikativ  vazifa  va  jumla  tuzilishi  muammosini  nemis  tili 
materiallari  asosida  tadqiq  etgan  A.A.Margaryan  gap  va  matnga 
kommunikativ sintaksis nutqtai nazaridan yondashishning favqulodda muhim 
ekanligini  aytar  ekan,  bunday  yondashuvda  kommunikatsiya  jarayonida  faol 
qo‘llanadigan juda katta miqdordagi “nostandart” konstruksiyalar tadqiqotchi 
e’tiboridan  chetda  qolmasligini,  tadqiqotchining  “kuzatuv  maydoni 
kengayishi”ni ta’kidlaydi.
136
  
Bu  o‘rinda  yana  bir  jihatni  aytib  o‘tish  maqsadga  muvofiq. 
Parsellyasiya  og‘zaki  nutq  hodisasimi  yoki  u  yozma  nutqqa  tegishlimi 
tarzidagi  savolning  javobi  borasida  ham  tilshunoslikda  muayyan  munozara 
mavjud.  Ammo  juda  ko‘p  tadqiqotchilar  parsellyasiyaning  substrati  og‘zaki 
nutq bo‘lsa-da,  uning yozma nutqqa oid ekanligini takror va takror ta’kidlab 
ko‘rsatadilar.
137
  Ba’zi  tadqiqotchilar  “tipik  ekspressiv  strukturalar  bo‘lmish 
 
          
134
     Скепская Г.И. Введение в синтагматику. –М.: Высшая школа, 1979. -С. 104. 
          
135
    Маҳмудов  Н.М.  Ўзбек  тилидаги  содда  гапларда  семантик-синтактик  асимметрия.  –
Тошкент: Ўқитувчи, 1984. -Б.13. 
         
136
      Маргарян  А.А.  Коммуникативная  функция  и  структура  высказывания.  –Ташкент:  Фан, 
1988. -С. 6, 31.  
         
137