Moddaning kelishi — Moddaning sarflanishi
(2.85)
Yoki
Fdx— = uFC + D ,F— {C + — Ax) - uF{C + — Ax ) - D ,F — (2.86)
dt
dx
dx
dx
dx
Oxirgi tenglamani o'zgartirgan holda Ax->0 limitga o ‘tib,
quyidagini olamiz:
8 8
www.ziyouz.com kutubxonasi
(2.87)
dC D djC ^dC
dt
1 dx2
dx
u
f
c
2.12-rasm. Diffuzion modeli
2.13-rasm. Apparatning
tenglamasini chiqarishga oid.
chap chegarasidagi oqimlar
sxemasi.
(2.87) tenglama diffuziyali modelning asosiy tenglamasidir.
(2.87) tenglama uchun boshlang‘ich va chegaraviy shartlariga
to‘xtalib o‘tamiz. Ko‘rinib turibdiki, bitta boshlang‘ich va ikkita
chegaraviy shartlar berilishi kerak. Boshlang‘ich shart sifatida
odatda vaqtning boshlang‘ich momentida apparat bo‘yicha
konsentratsiyalar profili beriladi:
f = O da 5(0,x) = Ct (x).
(2.88)
Chegaraviy shartlar apparatning chegaralaridagi material balans
shartlaridan (Dankverts bo‘yicha shartlar) kelib chiqib berilishi
mumkin. Apparatning oqim qandaydir o ‘rtacha tezlik bilan
krlatligan chap chegarasini ko‘rib chiqamiz (2.13-rasm).
8 9
www.ziyouz.com kutubxonasi
., dc
4
“'th '
^ UCc/tUf
UC "
-------------
2,14-rasm. Apparatning o‘ng chegarasidagi oqimlar sxemasi.
x = 0
chegaraga
yaqinlashayotgan
modda
oqimlarining
yig‘indisi chegaradan chiqayotgan moddaning oqimiga teng bo‘lishi
kerak. Unda quyidagini olamiz:
yoki
+ A
dC
ax
- uC
(2.89)
M(Q/r C) + A
dC
dx
■
0.
(2.90)
Apparatning o ‘ng chegarasi uchun (2.14-rasm) quyidagi ifodaga
egamiz:
J/'-T
uC = uCchKI+D ,— .
(2.91)
Amalda ko‘pincha C«Cl% deb qabui qilinadi. Buni hisobga olib
(2.91) chegaraviy shart quyidagi ko‘rinishni oladi:
dC_
dx
=
0
.
(2.92)
(2.90), (2.92) shartlar Dankverts bo ‘yicha chegaraviy shartlar
deb ataladi.
Ko‘rilgan bir parametrli diffuziyali model bilan bir qatorda
gohida ikki parametrii diffuziyali model ham ishlatiladi. Uning farqi
shundaki, oqimning aralashtirilishi nafaqat bo‘ylama, balki radial
yo‘nalishida hisobga olinadi. Shunday qilib, ikki parametrli
9 0
www.ziyouz.com kutubxonasi
diffuziyali model ikki parametr bilan tavsiflanadi: bo‘ylama D/ va
radial Dr. aralashtirish koeffitsiyentlari. Bo'ylarna va radial
aralashtirish koeffitsiyentlari apparatning uzunligi va kesimi
bo‘yicha o ‘zgarmaydi deb qabul qilinadi. Silindrik shaklli apparatda
oqimning harakati bir o ‘lchamli va o‘rtacha tezligi u uzunlik va
kesim bo‘yicha o'zgarmas bo‘lganda diffuziyali modelning ikki
parametrli tenglamasi quyidagi ko‘rinishga ega:
dC
dC
n d 2C Dr d . dC.
— + u — = D,— r +
— (?■——)
dt
dx
‘ dx'
r dr
dr
(2.93)
Agar boshlang‘ich va chegaraviy shartlar quyidagi ko‘rinishda
berilgan bo‘lsa
S(0,x,r) = 0 t = 0 da,
(2.94)
0, C(r,0,0) = C05(O) x = 0 da,
(2.95)
r R da dCV’x’R) - 0
(2.96)
dr
x = 0 da uC (t,0,r)-D l dC^ ,° ’^- = 0
dx
(2.97)
x l da rfC(' , / , r ) - 0
(2.98)
dx
unda ikki parametrli diffuziyali model tenglamasining yechimi
quyidagicha bo‘ladi:
C ( z ,
p ,0 ) = S ----- 'h + ,P Y
♦
kn H" D„ / 2
_ l _ _ o ---------- a—
e
K - D J 2
2DZ
-A'l)
(2.99)
Bu yerda z = x ! l \ p = r /R ; 6 = t / t ; t = l/u ; D .= D ,i/l; Jo
birinchi turdagi nolinchi tartibli Bessel funksiyasi; Xn - birinchi
91
www.ziyouz.com kutubxonasi
turdagi - birinchi tartibli Bessel funksiyasining ildizi; k0 ildiz
k
e
1/2 Dr +k
M2D, - k
tenglamani qanoatlantiradi; R - apparatning radiusi.
Ikki parametrli diffuziyali model uzunligining diametrga nisbati
katta bo‘lmagan va oqimlar tezligining ko'ndalang notekisligi katta
bo‘lgan kolonna tipidagi apparatlarda qo‘llaniladi. Yechilishining
murakkabligi tufayli bunday model bir parametrliga nisbatan ancha
kam ishlatiladi, shuning uchun keyinchalik faqat bir parametrli
diffuziyali modellarni ko‘rib chiqamiz.
Diffuziyali modelning oMchamsiz yozilish shakli. Quyidagi
o ‘lchamsiz o‘zgaruvchilami kiritamiz:
z - x/1,
(2.100)
II
(2.101)
va (2.87) tenglamani quyidagi ko‘rinishda ifodalaymiz:
t dC + u ^ dC
D, j2 d 2C
t dt
l dx
l2
dx2
(2.102)
Kiritilgan o‘zgaruvchilami hisobga olib, quyidagini olamiz:
1 dC u d C
D, d 2C
t d6
l dz
l 2 dz2
(2.103)
yoki
ul dC
ul dC _ d 2C
D' dd + D, dz ~ dz2 ‘
(2.104)
(2.104) tenglamaning chap qismidagi ko‘paytuvchi (ul)/D ,
Pekle (Re) o‘lchamsiz sonni ifoda etadi. Unda oxirgi tenglamani
quyidagi ko‘rinishda yozishimiz mumkin:
Pe
dC_
d6
+ Pe
dC
dz
d 2C
dz2
(2.105)
9 2
www.ziyouz.com kutubxonasi
(2.91), (2.92) chegaraviy shartlarni o ‘lchamsiz shaklga
keltiramiz va quyidagilarni olamiz:
z = 0 da (Ckl
+
- 0
(2.106)
Pe dz
z = 1 da — = 0
(2.107)
dz
Impulsli va pog‘onali g‘alayonlarga diffuziyali modelning javob
funksiyasi. Avval impulsli g‘a!ayonga diffiiziyali modelning javob
funksiyasini ko‘rib chiqamiz.
Foydalanilayotgan chegara shartlaridan kelib chiqib, cheksiz,
yarim cheksiz apparatlar va cheklangan uzunlikdagi apparatlar
uchun yechimlar olingan.
Oxirgi holatda yechim cheksiz sekin yaqinlashayotgan qator
ko‘rinishida ifodalanadi:
c(«)=Z
2 A; exp(--;
Pe
Pe0 - A l 4 0 )
4
' Pe
( I + ~ H s i n 2 ^ -
T +
( ? ) 2
4
4
-2
(2.108)
c o s
2X,
bunda, 2 - transendent tenglamalarning ildizlari
2 t g 2 =T (/ = 1’3A - );
(2' 109)
^ c t g ^ = - ? f (/ = 2,4,6,...).
(2.110)
z
z
4
(2.15-rasnida bu tenglamalar grafiklari ko‘rsatilgan).
v > 0,01 va Pe < 10 sohada (2.108) ni yechimi qoniqarli
natijalami
beradi.
Ko‘rsatilgan
limitlardan
tashqarida
approksimatsiyalangan yechimdan foydalanish kerak (2.16 va 2.17
rasmlar).
9 3
www.ziyouz.com kutubxonasi
2.15-rasm. (2.109), (2.110) transendent tenglamalar
ildizlarining grafik talqini.
2.16-rasm. Diffuziyali model uchun impulsli g'alayonga javob.
9 4
www.ziyouz.com kutubxonasi
C(t)
c u o
2.17-rasm. Diffuziyali model uchun pog'onali g‘alayonga javob.
Endi pog‘onali g‘alayonga javob fiinksyasini ko‘rib chiqamiz.
Chekli o ‘lchamli apparat uchun Dankverts chegaraviy shartlariga
muvofiq keluvchi javob funksiyasi quyidagi ko‘rinishga ega:
Pe - ( - i) '+1^ ( ------p A 0)
F(6) = \-2 P e - e x p ( - ^ ) £ -------—2------------------- ■
(2-111)
2 -=i f t2 Pe
„
(2, + —- ) ( 'l + ~ r I e )
4
4
Oldingi holdagidek, (2.111) tenglamaning yechimi sekin
yaqinlashayotgan qator ko‘rinishga ega. Qoniqarli yechimga
0 >0,01 va Pe< 10 sohada erishish mumkin. X— qiymatlar (2.109),
(2.110) tenglamalarning ildizlaridir.
Diffuziyali modelning uzatish funksiyasi. Diffuziyali model-
ning uzatish funksiyasini olish uchun boshlang‘ich modelga
((2.105), (2.106), (2.107) tenglamalari) Laplas o‘zgartirishini q o i-
laymiz. Bunda, impulsli g‘alayon sodir boimoqda deb taxmin qilamiz.
Natijada quyidagiga ega boiam iz:
PepC + Pe — = ^ -
(2.112)
dz
dz
yoki
9 5
www.ziyouz.com kutubxonasi
(2.113)
Chegaraviy shartlar mos ravishda quyidagi ko‘rinishlarda
yoziladi:
Vaqt bo‘yicha yig‘ishtirilgan (2.113) diffuziyali modelning
tenglamasi ikkinchi tartibli chiziqli bir jinsli differensial tenglamani
ifodalaydi. Uni Laplas bo‘yicha o‘zgartirilib C{p), izlanayotgan
konsentratsiyaga nisbatan yechamiz. Xarakteristik tenglamani
yozamiz
z = 0 da 1 -C + — — = 0,
Pe dz
(2.114)
(2.115)
dz
k 2 - Pek - Pep - 0.
(2.116)
Xarakteristik tenglamaning ildizlari quyidagicha:
(2.117)
Bundan, quyidagilami belgilab,
(2.119)
(2.118)
quyidagi ifodalarni olamiz:
kx = /3 +a,
(
2120
)
kx= P ~ a ,
(
2
.
121
)
96
www.ziyouz.com kutubxonasi
I )i‘innk, (2.113) tenglamaning umumiy yechimi quyidagi
koh'iniNliga ega:
C = Axek'z + A2eklZ = Axe{p+a)z + Axe(P~a)z
(2.122)
(2.1 14),(2.115) chegaraviy shartlardan foydalanib, Ax va A2,
dC
konslantalarni baholaymiz. Oldin — hosilaning qiymatini topamiz:
dz
dC
dz
= Ax(f3 + a)e{P+a)z + A2(/3 - a ) e (p-a)z.
(2.123)
2
=
0
da birinchi chegaraviy shart bo‘yicha quyidagi kelib
chiqadi:
1
At - A 2
i
L ( A x(j3 + a) + A2(/3 -a )) = 0,
(2.124)
rc
Bundan a = ^/^ deb faraz qilib, quyidagi ifodaga ega bo‘Iamiz:
1 - At - A2 + A{ i ( l + a) + A2 i ( l - a ) = 0.
(2.125)
Ikkinchi chegaraviy shartga muvofiq z = l da quyidagi kelib
chiqadi:
/
1,(1
+ a)eiP+a) +A2(
1
- a)eip-a) =
0
.
(2.126)
(2.126) tcnglamadan A] konstantani aniqlaymiz:
( u - l i ^
A \ ~
,
. ,,
a
A 2 ■
(2.127)
(a + \)ea
uni (2.125) tenglamaga qo‘yib, quyidagi ifodaga ega boMamiz:
97
www.ziyouz.com kutubxonasi
bu yerda
1 +
1(a 1)1 e~2aA2 A , \ a +1)-0.
2
(o + l)
2
2
2
V
2
(2.128)
2(a + \)ea
2
~ (a + \)2ea- ( a - \ f e - a '
(2.129)
(2.129) ni (2.127) ga qo'yib,
Do'stlaringiz bilan baham: |