Hamroqulov xushbaxt sadriddinovich xalqaro moliya munosabatlari barqarorligini

3.2. O`zbekiston Respublikasi — xalqaro moliya munosabatlarning 
faol ishtirokchisi 
O‘zbekiston  Respublikasini  jahon  xo‘jaligiga  kirib  borishida,  uning  hududiy 
va global darajadagi raqobatbardoshligi bo‘yicha ustunligi, tashqi iqtisodiy siyosatni 
ishlab  chiqish  va  uni  amalga  oshirish  bilan  ko‘p  jihatdan  bog‘liq.  Amalga 
oshirilayotgan  tarkibiy  islohotlar  bo‘yicha  kizgin  munozaralarning  mavjudligiga 
qaramasdan,  tashqi  iqtisodiy  siyosatni  ishlab  chiqishda,  hukumat,  mamlakatning 

---

85 
 
 
geografik,  ishlab  chiqarish  va  texnologik  hamda  mehnat  resurslaridan  foydalanish 
samarasini  inobatga  olmoqda.  Xalqaro  mehnat  taqsimotining  kuchayishi,  xalqaro 
xo‘jalik ishtirokchilaridan yuqori darajadagi raqobatbardoshlikni talab etadi.
34
 
Shu  jihatdan,  jahon  xo‘jaligida  O‘zbekiston  kushni  MDH  mamlakatlaridan 
o‘zining quyidagi xalqaro ustuvorliklari bilan ajralib turadi: 
1)  Qadimiy  boy  madaniyat,  tarixiy  va  diniy  yodgorliklari  xalqaro  turizm 
sonoatini rivojlantirish uchun qulay imkoniyatlarni yuzaga keltiradi; 
2)  Qulay  tabiiy  iklim  va  tabiiy  boyliklar,  ishlab  chiqarish,  qurilish  va 
qishloq xo‘jaligi sohasida raqobatbardosh muhitni shakllantiradi; 
3) Buyuk  ipak  yo‘lida  joylashganligi  xalqaro    integratsiyada  Yevropa 
bilan  Osiyoni  bog‘lovchi  «kuprik»  vazifasini  bajarishga  yetarlicha  imkoniyatni 
vujudga keltiradi. 
4) O‘zbekiston  Respublikasi  yetarli  darajada  malakali  mutaxassislar  bilan 
ta‘minlangan. Zamonaviy texnologiya va ishlab chiqarish infratuzilmasini barpo 
qilish, ushbu sohadagi imkoniyatlarni kengaytiradi. 
5) Mamlakat  hukumati  tomonidan  ichki  ishlab  chiqaruvchilarni  himoya  qilish 
va eksportni rag‘batlantirish siyosatini yuritilishi. 
O‘zbekiston Respublikasining xalqaro moliya munosabatlaridagi ishtirokida, 
xalqaro Moliya institutlari bilan hamkorlik muhim ahamiyat kasb etadi. 
Shuni  inobatga  olib,  1992  yilda  O‘zbekiston  Respublikasi  Oliy  Kengashining 
633-XII  sonli  «O‘zbekiston  Respublikasini  Xalqaro  Valyuta  fondi,  Xalqaro 
tiklanish  va  taraqqiyot  banki,  Xalqaro  rivojlanish  assotsiatsiyasi,  Xalqaro  moliya 
korporatsiyasi,  Investitsiyalarni  kafolatlash  bo‘yicha  ko‘p  tomonlama  agentlikka 
a‘zo bo‘lishi to‘g‘risida»gi qarori qabul qilindi. 
XVF va Jahon banki kabi tashkilotlar bilan hamkorlikning yo‘lga qo‘yilishi, 
nafaqat  respublikani  jahon  bozoriga  integratsiyasini  tezlashtirdi,  balki  amalga 
oshirilayotgan  tarkibiy  islohotlar  va  makroiqtisodiy  barqarorlikni  ta‘minlash 
samarasini oshirdi. 
                                                           
34
 Ataniyazov J.X., Alimardonov E. Xalqaro moliya munosabatlari. Toshkent 2014. 

---

86 
 
 
Xalqaro moliya institutlari bilan aloqalarning salmoqli qismi xalqaro kreditlar 
va  qarzlar  masalasi  bilan  bog‘liq.  Ushbu  munosabatlarni  amalga  oshirishning 
huquqiy  asoslari  sifatida  O‘zbekiston  Respublikasining  «Byudjet  tizimi 
to‘g‘risida»gi,  «Tashqi  qarzdorlik  to‘g‘risida»gi  qonunlari  va  boshqa  me‘yoriy 
aktlar ishlab chiqildi. 
Mustakillikning dastlabki yillarida olingan kreditlar va  qarzlar, asosan, qisqa 
muddatli  bo‘lib,  ichki  bozorni  iste‘mol  tovarlar  bilan  to‘ldirishga  qaratilgan 
bo‘lsa,  keyingi  yillarda  hukumat  mazkur  qarzlami  jalb  qilish  sohasini  tarkibiy 
qayta qurish bo‘yicha ma‘lum ishlami olib bormoqda. 
Olinadigan  qarzlar  va  jalb  qilinadigan  uzoq  muddatli  kreditlarning  asosiy 
yo‘nalishlari  sifatida:  eksport  potentsialini  kengaytirish,  import  umini  bosuvchi 
mahsulotlar  ishlab  chiqarish sohalari  tanlandi. Mineral xom-ashyo  resurslarini, shu 
jumladan,  neft  va  gazni  ishlab  chiqarish  va  qayta  ishlash,  qishloq  xo‘jaligi 
mahsulotlarini  qayta  ishlash,  mashinasozlikni  rivojlantirish,  telekommunikatsiya 
sohasini zamonaviylashtirish hamda kichik va o‘rta biznesni rivojlantirish - xorijiy 
investitsiyalar jalb qilinadigan ustuvor yo‘nalishlar sifatida qaralmoqda. 
Xorijiy  investitsiyalar  sonining  amaldagi  ortishi  va  sifat  darajasi,  amalga 
oshirilayotgan davlat investitsiya dasturi haqida  ma‘lumot beradi. Uning maqsadi 
-  milliy va xorijiy  investorlaming investitsion faoliyatini optimal  darajada huquqiy 
tartibga solishdan iborat. 
Xorijiy  kapital  oqimini  rag‘batlantirish,  xorijiy  kapital  ishtirokidagi 
korxonalarga  xizmat  ko‘rsatuvchi  moliya-valyuta  infratuzilmasini  tashkil  etishga 
bog‘liq. 
Moliya-valyuta  infratuzilmasi  xo‘jalik  sub‘ektlari  bilan  jahon  pul-kapital 
bozori o‘rtasidagi aloqalarni ta‘minlashga xizmat qiladi. Ushbu infratuzilmalarni 
tashkil etish, quyidagi yo‘nalishlami qamrab oldi: 
•  bank tizimini takomillashtirish; 
•  ichki sug‘urta xizmatlari sohasini rivojlantirish; 
•  ichki valyuta bozorini faoliyatini yaxshilash; 

---

87 
 
 
•  lizing xizmatlari bozorini rivojlantirish; 
•  audit va maslahat xizmatlari bozorini rivojlantirish; 
•  milliy tovarlarni xalqaro bozorlar tomon harakatini tashkil etish va h.k. 
O‘zbekiston  Respublikasini  xalqaro  hamkorligi  va  iqtisodiy  siyosatining 
ustuvor  yo‘nalishlari  belgilandi  va  u  mamlakatni  xalqaro  bozorga  qo‘shilishining 
asosini tashkil etadi. 
Xalqaro  iqtisodiy  munosabatlarning  zamonaviy  rivojlanish  tamoyillari. 
O‘zbekiston  sobiq  Ittifoqda  yirik  respublikalardan  hisoblanib,  aholisining  soni 
bo‘yicha 3-urinni va yalpi milliy mahsulot hajmi bo‘yicha 5-urinni egallab kelgan. 
Respublika  tabiiy  resurslarga  boy,  sanoatda  va  qishloq  xo ‘jaligida  yetarli 
darajada rivojlangan ayrim ishlab chiqarishlarga ega. 
Masalan,  O‘zbekiston  tabiiy  gaz  qazib  olishda  dunyoda  9-o‘rinda,  oltin 
kazishda  7-o‘rinda,  oltingugurt  kislotasi  va  mineral  ugitlar  ishlab  chiqarishda 
hamda pilla etishtirishda 7-o‘rinda turadi. 
Yuqoridagi  tabiiy  imkoniyatlardan  kelib  chiqqan  holda,  respublikaning 
xalqaro  moliya  munosabatlari  va  jahon  xo‘jaligiga  integratsiyasi  majmui  aniq 
belgilangan maqsadlar va ularni amalga oshirishga qaratilgan asosiy tadbirlarni o‘z 
ichiga oladi. 
Birinchidan, respublika  milliy iqtisodiyotining kuchli eksport buginini tashkil 
etuvchi  va  uni  jahon  bozorida  munosib  o‘rinni  egallashini  ta‘minlovchi  buginlarni 
aniqlash; 
Ikkinchidan,  iqtisodiyotning  eksport  buginida  davlat  tomonidan  qo‘llab-
quvvatlash usulidan keng foydalanish; 
Bu usullar quyidagilardir: 
1. Eksportga  yo‘naltirilgan  ishlab  chiqarishni  kengaytirish  uchun  imtiyozli 
foizlar  bo‘yicha  ko‘p  muddatli  kreditlar  ajratish,  mo‘ljallangan  investitsiyalarni 
sug‘urtalash; 
2. Eksport  qiluvchilarga  milliy  ishlab  chiqarish  va  uning  xorijiy 
raqobatchilari ishlab chiqarishi xarajatlari o‘rtasidagi farqni qoplash; 

---

88 
 
 
3. Davlat  tomonidan  respublikaga  ilg‘or  texnologiyalar,  tajribalar,  bilimlarni 
kirib kelishi uchun subsidiyalar ajratish; 
4. Eksport  va  importni  litsenziyalash  yoki  chetga  mol  chiqarishga  va 
chetdan uni olib kelishga ruxsatnomalar berish; 
5. Ishlab chiqarish jarayonida qatnashuvchi, xorijdan keltirilgan xom-ashyo va 
materiallar, asbob-uskunalar va jixozlar ulushini bosqichma-bosqich kamaytirish va 
boshqalar. 
Shu  bilan  birga,  xalqaro  moliya  sohasidagi  siyosat  milliy  valyutani 
mustahkamlash  va  uni  boshqa  valyutalarga  erkin  almashuvini  ta‘minlashni,  ichki 
narxlarni  jahon  bozori  narxlariga  yaqinlashtirish  maqsadida  baholar  islohotini 
tugallashni,  tashqi  iqtisodiy  faoliyatning  me‘yoriy-huquqiy  asoslarini  xalqaro 
talablar darajasiga yetkazishni nazarda tutadi. 
O‘zbekiston uchun asosiy strategik maqsadlar quyidagilardan iborat: 
1. O‘zbekiston  Respublikasining  jahon  iqtisodiy  tizimi  integratsiyasiga 
kushilib borishini ta‘minlash; 
2. Eksport potentsialini rivojlantirish; 
3. Import  va  import  o‘rnini  bosuvchi  mahsulotlar  ishlab  chiqarishni 
rivojlantirish; 
4. Investitsiya siyosatini takomillashtirish; 
5. Chet el sarmoyalarini jalb qilish; 
6. Eksport    mahsulotlari   ishlab   chiqarish   zonalari   va    erkin   iqtisodiy   
hududlarni rivojlantirish; 
7. Tashqi iqtisodiy faoliyat infratuzilmasini rivojlantirish. 
Mamlakattiing  jahon  hamjamiyatiga  integratsiyalashuvining  muhim  tarkibiy 
qismi  -  davlatlarning  turli  mintaqaviy  birlashmalari  hamda  xalqaro  moliyaviy 
tashkilotlar  bilan  aloqalarni  rivojlantirishdan  iborat.  O‘zbekiston  mintaqaviy 
xalqaro  tashkilotlar,  chunonchi,  Yevropa  Ittifoqi,  EHXT,  NATO,  EKO,  OIK  va 
boshqalar bilan ham samarali hamkorlik qilmoqda. Bular orasida Yevropa Ittifoqi 
alohida  o‘rin  tutadi.  1996  yilda  Yevropa  Ittifoqi  bilan  O‘zbekiston  o‘rtasidagi 

---

89 
 
 
munosabatlami rivojlantirishda bir qancha muhim ishlar amalga oshirildi. 
O‗zbekiston  Respublikasi  XVFga  1992-yil  21-sentabrda  a‘zo  bo‗ldi.  1993-
yilda Toshkentda XVF vakolatxonasi ochildi. 
Xalqaro valyuta fondi bilan hamkorlik asosan moliyaviy sektorni rivojlantirish 
va makroiqtisodiy islohotlarning targ‗ibiga qaratilgan. 
O‗zbekiston Respublikasi va XVF o‗rtasidagi kelishuvning IV bandiga binoan, 
XVF vakillari doimiy ravishda O‗zbekistonga tashrif buyurib, hukumat va Markaziy 
bank bilan maslahatlar olib borishadi. 
Missiya  faoliyati  maqsadi  iqtisodiyot  sohasidagi  ishlar  ahvolini  o'rganish, 
moliyaviy  sektor  va  statistika,  shuningdek  iqtisodiy  islohotlarning  maydonlarni 
aniqlash. So'nggi yillarda, XVF turli sohalarda texnik ko'mak taqdim etdi. Ulardan 
biri  bank  sektorida  korporativ  boshqaruvni  takomillashtirish  chora-tadbirlarini 
ishlab chiqish bo'yicha Markaziy bankni undashdir. 
2014-yilda  korporativ  boshqaruvni  yaxshilash  uchun  XVF  texnik  yordami 
taqdim etildi. Yordam doirasida Fond mutaxassislari O'zbekistonga tashrif buyurdi., 
mamlakatimiz  Markaziy  banki  vakillari  va  yetakchi  banklari  bilan  hamkorlikda  bu 
missiyaning  uchrashuvlari  tashkil  etildi,  respublika  tijorat  banklarida  korporativ 
boshqarishni takomillashtirish uchun tavsiyalarni tayyorlash hisobga olib o'z fikr va 
takliflarini  qabul  qildi.  Natijada,  korporativ  boshqaruv  to'g'risidagi  nizom  so'nggi 
xalqaro  standartlar,  shuningdek  korporativ  boshqaruv  bo'yicha  Bazel  qo'mitasi 
tamoyillari  (2010-oktabr)  va  "tavakkallarni  boshqarish  tematik  sharhi  "Moliyaviy 
Barqarorlik Kengashi (2013-yil fevral) tavsiyalariga muvofiq qayta ko'rib chiqildi. 
2016-yil 
aprel 
oyida 
ish 
stress-test 
tijorat 
banklari 
metodologiyasini 
takomillashtirish, texnik yordam doirasida boshlandi.
35