Nizomiy nomidagi тoshkenт davlaт pedagogika universiтeтi maтyoqubova тozagul rajapovna alisher navoiy hayoтi va ijodi fani bo’yicha o’quv qo’llanma


NAVOIY LIRIKASI. “ХAZOYIN UL-MAONIY” KULLIYOТI



Download 1,82 Mb.
Pdf ko'rish
bet21/104
Sana31.12.2021
Hajmi1,82 Mb.
#276765
1   ...   17   18   19   20   21   22   23   24   ...   104
Bog'liq
oLLVVLSJGBQnu45ThHwBmpV3vrC9RhJkPkcs8nKd

 
 
NAVOIY LIRIKASI. “ХAZOYIN UL-MAONIY” KULLIYOТI. 
UNING ТUZILISHI, JANR ХUSUSIYAТLARI   
Alisher    Navoiyning  lirik  merosi.  O’zbek  she’riyati  tarixida  Navoiy  lirik 
merosining  o’ziga  xos  o’rni  bor.  Shoirning  lirik  merosi  ungacha  bo’lgan  o’zbek 
she’riyatining  davomi  bo’lishi  bilan  birga  fors-tojik  she’riyatining  an’analarini 
ham o’zida mujassamlashtirgan. 
Navoiy  lirikasi  janrlar  xilma-xilligi  va  badiiy  mukammalligi,  poetik 
mazmunning  keng  va  chuqurligi,  badiiy  imkoniyatlarning  rang-barangligi  bilan 
turkiy she’riyatning eng yorqin namunalaridandir. Zero, Navoiy lirik she’rlari shoir 
hayotligidayoq  keng shuhrat qozonishi bejiz emas edi. 
Alisher  Navoiy  bolalik  yillaridanoq  she’rlar  yoza  boshlagan  va  umrining 
oxirigacha lirika sohasida ijod qilgan. U 10-11 yoshlarida Mavlono Lutfiydek so’z 
san’atkorining  nazariga  tushib,  uning  yuksak  tahsiniga  sazovor  bo’lgan.  12-13 
yoshlarida  esa  o’zining  dastlabki  g’azalini  yozgan.  Bungacha  ham    u  she’riy 
baytlar  bitib,  mahoratini  takomillashtirib  borgani  manbalarda  qayd  qilib  o’tilgan. 
Alisher  Navoiy  23-24  yoshlarida  shoir  sifatida  tanilib,  uning  she’rlari 
Movarounnahr  va  Хurosonda  shuhrat  qozonadi.  Bu  shoirga  g’oyatda  katta 
mas’uliyatni  yuklab,  u  tinimsiz  o’z  ustida  ijodiy  ishlab,  she’riy  salohiyatini 
takomillashtirib boradi. Ijodiy izlanishlar o’z samarasini bera boshlaydi.  
Navoiyning  sakkizta  devoni  mavjud  bo’lib,  uning  yettitasi  shoirning  o’zi 
tomonidan  tuzilgan  rasmiy  devonlardir.  Bu  devonlar  devon  tuzish  an’anasining 
yuksak  namunalaridir.  Dastlabki  devoni  shoirning  muhlislari  tomonidan  tuzilgan 
(1465-1466). Devonga maxsus nom berilmaganligi sababli  keyinchalik bu borada 
tadqiqotlar olib borgan adabiyotshunos Hamid Sulaymon uni shartli ravishda “Ilk 


 
41 
devon” deb nomlaydi. Hamid Sulaymon 1968 yilda devonning faksimal nusxasini 
birinchi marta nashrga tayyorlagan va chop ettirgan.  
391ta  g’azal,    41ta  ruboiy,  1ta  muhammas  va  1ta  mustazod  jami  434  ta 
she’rdan  tashkil  topgan  bu  devon  Alisher  Navoiyning  ilk  ijodiga  mansub  turkiy 
she’rlarining  asosiy  qismini  (ya’ni  devon  tuzuvchiga  ma’lum  bo’lgan  qismini) 
qamrab  olgan  bo’lib,  ulug’  adib  ijodiy  yo’lining  dastlabki  bosqichini  o’rganishda 
asosiy manba hisoblanadi. 
«Badoye’  ul-bidoya»  (“Badiiylik  ibtidosi”)  (1470-1476)  Alisher  Navoiyning 
o’zi  tomonidan  tuzilgan  birinchi  rasmiy  devoni  bo’lib,  shoir  uni  Husayn 
Boyqaroning  taklifi  bilan  tuzadi.    «Badoye’  ul-bidoya»  ХU  asr  adabiy  muhitida 
katta  hodisa  bo’ldi.  Devonda  debocha  ham  mavjud  bo’lib,  unda  shoir  devonining 
tartib berilish sabablari va, o’ziga xos xususiyatlari haqida ma’lumot beradi. 
Bu  devon  bir  qancha  xususiyatlariga  ko’ra  shoirning  o’zigacha  yaratilgan  va 
zamondoshlari  devonlaridan  farq  qilar  edi.  Navoiy  ushbu  devonda  dastlab 
g’azallarni,  keyin  esa  boshqa  janrdagi  she’rlarni  radif  yoki  qofiyadagi  oxirgi 
xarfiga  qarab  qat’iy  izchillikda  joylashtiradi.  Shuningdek,  shoir  she’rlarning 
mavzui,  g’oyaviy  yo’nalishiga  ham  ahamiyat  beradi.  Shoir  har  bir  harfda  kelgan 
g’azallarning  dastlabkilari  Alloh  hamdi  va  Muhammad  alayhis-salom  na’tiga 
bag’ishlanishi,  shundan  so’nggina  boshqa  mavzulardagi  she’rlar  joylashtirilishiga 
urg’u beradi. 
“Badoye’  ul-bidoya”  dan  jami  o’n  bir  janrga  doir  842  ta  she’r  o’rin  olgan. 
Shundan g’azal 585 ta, mustazod 3 ta, muxammas 5 ta, musaddas 2 ta, tarje’band 3 
ta,  qit’a  46  ta,  ruboiy  85  ta,  lug’z  10  ta,  muammo  52  ta,  tuyuq  10  ta,  fard  53  ta. 
Unga  “Ilk  devon”  dagi  ayrim  she’rlar  ham  kirilgan.  Keyinchalik  bular  “Хazoyin 
ul-maoniy” tarkibidan o’rin olgan.   
Umuman,  «Badoye’  ul-bidoya»dagi  she’rlar  o’z  hajmi,  janrlarining  boyligi, 
mavzu  yo’nalishiining  chuqur  va  xilma-xilligi,  badiiyatining  betakrorligi  bilan 
shoir ijodining yuksak kamolot bosqichiga ko’tarilganligidan dalolat beradi          
Alisher  Navoiyning  o’zi  tomonidan  tuzilgan  ikkinchi  devon  «Navodir  un-
nihoya»  (“Behad  nodirliklar”)  (1476-1483)  deb  ataladi.  Devonning  Abdujamil 


 
42 
kotib  va  Sulton  Ali  Mashhadiy  tomonidan  ko’chirilgan  nusxasi  bizgacha  yetib 
kelgan.  
 “Navodir  un-nihoya”  da  862  ta  she’r  mavjud  bo’lib,  bular  “Badoye’  ul-
bidoya” tartib berilgandan keyin yozilgan. Keyinchalik bu she’rlar ham  “Хazoyin 
ul-maoniy” devoniga kiritilgan.  

Download 1,82 Mb.

Do'stlaringiz bilan baham:
1   ...   17   18   19   20   21   22   23   24   ...   104




Ma'lumotlar bazasi mualliflik huquqi bilan himoyalangan ©hozir.org 2024
ma'muriyatiga murojaat qiling

kiriting | ro'yxatdan o'tish
    Bosh sahifa
юртда тантана
Боғда битган
Бугун юртда
Эшитганлар жилманглар
Эшитмадим деманглар
битган бодомлар
Yangiariq tumani
qitish marakazi
Raqamli texnologiyalar
ilishida muhokamadan
tasdiqqa tavsiya
tavsiya etilgan
iqtisodiyot kafedrasi
steiermarkischen landesregierung
asarlaringizni yuboring
o'zingizning asarlaringizni
Iltimos faqat
faqat o'zingizning
steierm rkischen
landesregierung fachabteilung
rkischen landesregierung
hamshira loyihasi
loyihasi mavsum
faolyatining oqibatlari
asosiy adabiyotlar
fakulteti ahborot
ahborot havfsizligi
havfsizligi kafedrasi
fanidan bo’yicha
fakulteti iqtisodiyot
boshqaruv fakulteti
chiqarishda boshqaruv
ishlab chiqarishda
iqtisodiyot fakultet
multiservis tarmoqlari
fanidan asosiy
Uzbek fanidan
mavzulari potok
asosidagi multiservis
'aliyyil a'ziym
billahil 'aliyyil
illaa billahil
quvvata illaa
falah' deganida
Kompyuter savodxonligi
bo’yicha mustaqil
'alal falah'
Hayya 'alal
'alas soloh
Hayya 'alas
mavsum boyicha


yuklab olish