Suv ostida sakson ming kilometr

9  -   J.Vern

257

---

da  bu  taxmin  ham yo'lchi  yulduz  xizmatini  o'tashi 

mumkin.  Shuning  uchun  kundalik  yozuvimni  da­

vom  ettiraman va  agar ta’bir  joiz  bo'lsa,  ularni  vo- 

qealar ayni talab etgan tarzda yoritib boraman...

Sirasini  aytganda,  bizni  kapitan  Nemo  bilan 

bog lab  turadigan  hech  qanday  majburiyat  yo'q.  U 

«Nautilus»dan  qochish  imkoniyati  yo'qligini  bila- 

di.  Shuning uchun u bizdan hatto  kemada qolishga 

so'z  berishimizni  ham  talab  etmadi.  Zimmamizda 

hech  qanday  majburiyat yo'q.  Biz  odob  yuzasidan- 

gina  mehmon  deb  atalayotgan  bo‘lsak-da,  aslida 

oddiy bandidan sira farqimiz yo'q edi.

Ned  Lend  ozodlikka  chiqish  niyatidan  qaytga- 

ni  yo'q.  U  dastlabki  qulay  fursatdanoq  foydalana 

olishiga  ishonchi  komil.  Men ham  unga  ergashsam 

kerak.  Ammo  shunga  qaramay,  suvosti  mo'jiza- 

laridan  osonlikcha  ko'ngil  uzolmasman.  Bu  m o'ji- 

zalar  bilan  tanishuv  imkoniyatiga  kapitan  Nefrio- 

ning himmati tufayligina erishgan edim.

Hozir  ham  men  bu  odam  qarshisida  ta’zim  eti- 

shim  kerakmi  yoki  yomon  ko'rishim  kerakmi,  u 

jabrdiydami  yoki  jallodmi  -   sira  tushunolmayman. 

Ochig'ini  aytsam,  «Nautilus»  bilan  bir umrga  xayr- 

lashishdan oldin, boshlanishi juda ajoyib bo'lgan bu 

butun  dunyo  suvosti  sayohatini  oxiriga yetkazishni 

istar  edim.  Dengizlarda  yashirinib  yotgan  barcha 

mo'jizalami  ko'rgim  bor.  Hatto  bilimga  nisbatan 

qonmayotgan  tashnaligim  yo'lida  jonimdan  ayril- 

sam ham, mengacha biron kishiga ko'rish nasib qil- 

magan  hamma  narsalarni  ko'rishni  istar  edim.  Ho- 

zirgacha men nimani bilib oldim? Hech narsani yoki 

deyarli  hech narsani,  zero,  biz  Tinch  okean bo'ylab 

atigi olti ming lyo masofani bosib o'tdik.

Shu orada «Nautilus» odamlar yashaydigan yerga 

yaqinlashmoqda.  Bordi-yu, qochishga ozgina bo'lsa

258

---

ham  imkoniyat  tug'ilib,  men  ilmga  tashnaligimni 

qondirish maqsadida og'aynilarim manfaatiga xiyo- 

nat  qilsam  -   bu  kechirilmas  shafqatsizlik  bo'ladi. 

Men  ularga  ergashib  borishim,  balki  yo'l  boshla- 

shim kerak bo'lar.  Biroq qochishga qulay fursat ke- 

larmikin?  Tazyiq  ostida  ozodlikdan  mahrum  etil- 

gan kishi buni orzu qilar edi,  ammo olim qachondir 

shunday imkoniyat tug‘ilishidan cho'chirdi.

Shu  kuni,  21-yanvarda,  peshinda  kapitan  yor­

damchisi  odatdagiday  kuzatuv  olib  borish  uchun 

palubaga chiqdi.

Men  ham  palubaga  chiqdim va  sigara  cheka  tu- 

rib,  uni  kuzata boshladim.  Men  bu  odamning fran­

suz tilida so'zlamasligiga shubhalanmasdim.  Chun­

ki ko'pincha ataylab ovoz  chiqarib kishiga beixtiyor 

ta’sir  etuvchi  tanbehlar berardim.  Biroq  u  hamisha 

sira o'zgarmay jim turaverardi.

U  sekstantni  ko'ziga  tutib,  quyoshning  ufq- 

qa  og'ish  balandligini  aniqlayotganida,  paluba­

ga  «Nautilus»  matroslaridan  biri  chiqdi.  Bu  Kres­

po  oroli  o'rmoniga  qilgan saylimizda bizga hamroh 

bo'lgan o'sha barzangi edi. U projektor oynasini to- 

zalashga kirishdi.

Men  bu  asbobni  qiziqish  bilan  ko'zdan  ke- 

chirdim.  Har  ikki  tomonidagi  qabariq  oyna  aylana 

shaklida  joylashtirilganidan  manba  yorug'ligini  bir 

dasta  qilib  yig'ib,  yuz  baravar  kuchaytirib  sochar- 

di.  Bu  manba  eng  ko'p  yorug'lik  sochadigan  qilib 

qurilgan  edi.  Elektr  yoyi  sun’iy  ravishda  hosil  etil- 

gan  havosiz  bo'shliqni  yoritar  edi,  bu  esa  ravshan- 

lik darajasini doim bir me’yorda tutar va ayni  choq- 

da  oralig'ida  yoy  hosil  bo'ladigan  grafitning  o'tkir 

damini saqlar edi.

Bu  esa  kapitan  Nemo  uchun  ayniqsa  muhim. 

Chunki  u  grafit  zaxirasini  osonlikcha  to'ldirolmasa

259

---

kerak.  Biroq  havosiz  bo'shliqda  grafit  dami  g‘oyat 

sekin qaytar edi.

«Nautilus»  suvga  sho‘ng‘ishga  hozirlanayot- 

ganda,  men  salonga  qaytdim.  Lyuk  yopildi.  Yuz 

metrcha  pastga  tushgach,  to ‘g‘ri  g'arbga  suzib  ket- 

dik.

Endilikda biz  Hind  okeanida, besh yuz  ellik mil­

lion  gektar  maydonni  ishg'ol  etgan  bepoyon  suv 

sahrosida  suzib  borardik.  Okean  suvi  shu  qadar  ti- 

niq ediki, unga zaifroq kishi kema palubasidan turib 

qarasa, boshi aylanib ketardi.

«Nautilus»  odatda  yuz-ikki  yuz  metr  chuqur­

likda  suzar  edi.  Surunkasiga  bir  necha  kun  shun­

day  bo‘ldi.  Mening  o'rnimda  boshqa  biror  odam 

bo'lganida, bir xildagi bu  sayohatdan  siqilib ketishi 

mumkin  edi.  Ammo  har  kuni  ertalab  tuz  hidi  an- 

qib  turadigan  musaffo  havoda  palubada  sayr  etish, 

salon  derazasidan  okean  mo'jizalarini  kuzatish, 

kapitan  Nemo  kutubxonasidagi  kitoblarni  mutolaa 

qilish,  kundalik  yozib  borish  -   bularning  hamma­

si  barcha  kunlarimni  band  etar,  siqilish  yoki  char- 

choqqa bir daqiqa ham vaqt qoldirmas edi.

Ned  Lend  ham,  Konsel  ham  va  mening  o ‘zim 

ham  g'oyat  sog'lom  kishilarmiz.  «Nautilus»da  be- 

rilayotgan  ovqat,  umuman  olganda,  bizni  to ‘la 

qanoatlantirar  va  kanadalik  xafa  bo'lmaganda, 

men  umumiy  dasturxonga  turli  yo'llar  bilan  u 

qo'shimcha qilib qoyayotgan «уег» taomlaridan jon 

deb  voz  kechar  edim.  Buning ustiga  bizni  hamisha 

qamrab  turgan  havoning mo'tadilligi  natijasida  ki­

shi hatto tumov ham bo'lmas edi. Tumovga chalin- 

gan taqdirda ham «Nautilus» dorixonasida Provans- 

da  «dengiz  shiviti»  deb  atalib,  yo'tal  va  tumovga 

eng yaxshi  davo  hisoblangan  daraxtsimon  dendro- 

filliy marjonlarining yetarlicha kukuni bor.

260

---

Bir  necha  kungacha  ertalablari  palubaga  chiqib, 

suv  qushlari,  ayniqsa  chayka  va  pomorniklarning 

ko'pligidan hayratga tushdim. «Nautilus» matroslari 

ovlagan bu «suv qushlari»dan juda mazali taom tay- 

yorlashar edi. Yirik qushlar orasida sohildan uzoqqa 

uchib,  charchaganda  to'lqinlarga  qo'nib  dam  ola- 

digan,  surnayburunlilar  guruhiga  mansub  chiroyli 

albatroslar diqqatni o'ziga tortar edi. Eshkakoyoqli- 

lar oilasidan bu yerda  dengiz  sathiga yaqin  suzadi- 

gan baliqlarni ovlovchi tezuchar fregatlar1, kattaligi 

kaptarcha,  oq  qo'shparlarining  cheti  pushti  rang- 

ligidan  to ‘q  qora  qanotlari  yanada  yaqqol  ko'rinib 

turadigan juda ko'p faetonlar uchib yurar edi.

«Nautilus»  to'rlariga  har  kuni  turli-tuman  de­

ngiz  toshbaqalari  tushar  edi;  ayniqsa  juda  qiziq 

toshbaqa  -   karetta  yoki  savdoda  g'oyat  yuqori  ba- 

holanadigan yarim  aylana  shaklidagi  qabariq kosa- 

li  bissani  alohida  ta ’kidlab  ko'rsatmoqchiman.  Bu 

toshbaqalar  burun  kataklari  teshigining  go'sht- 

dor  qopqog'ini  bekitib  olib,  suv  ostida  uzoq  mud- 

! dat  tura  oldadi.  Ba’zi  bir  karettalar  dengiz  hay- 

vonlardan o'zini himoya etish xizmatini  o'taydigan 

kosasiga  bekinib  uxlayotganida  to'rga  tushgan  edi. 

Bu  toshbaqalarning  go'shti  bemaza,  ammo  ular­

ning tuxumlari juda laziz taom hisoblanadi.

Baliqlarga  kelganda  shuni  aytish  kerakki,  ular­

ni  salonning  ochiq  derazasidan  har  gal  kuzatgani- 

mizda  mahliyo bo'lib  qolar  edik.  Bu yerda  men ba- 

liqlarning  shu  vaqtgacha  sira  uchratmagan  bir  ne­

cha turlarini ko'rdim.

Dastawal  kuzovkalar  -   faqat  issiq  suvlarda,  ay­

niqsa  Qizil  dengiz,  Hind  okeani  va  Markaziy  Ame- 

rika  sohillariga yaqin  joylarda  yashaydigan baliqlar 

haqida  gapirmoqchiman.  Bu  baliqlar  toshbaqalar,