Suv ostida sakson ming kilometr

1 

Palisandr  -

  ba’zi  tropik  daraxtlaming  qattiq,  qimmatbaho 

yog'ochi.

99

---

-   Kapitan  Nemo,  -   dedim  men,  -   mana  bu  ku- 

tubxona  bilan  yerdagi  har  qanday  saroy  faxrlan- 

sa  arziydi.  Okean  qa’rida  shunday  ajoyib  kutub- 

xonangizning borligi meni hayratga solmoqda!

-   Ishlash  uchun  bundan  qulayroq  sharoitni  qa- 

yerdan  topasiz,  professor?  -   dedi  kapitan.  -   Pa- 

rij  muzeyidagi  kabinetingiz  shunchalik  osoyishta 

bo'ladimi?

-  Yo'q,  albatta... Ochig'ini aytsam, bu zal oldida 

u  juda  qashshoq.  Bu  yerda  kamida  olti-yetti  ming 

kitob bordir?

-   O'n  ikki  ming,  janob  Aronaks.  Meni  yer  bilan 

bog'lab  turgan  yakka-yu  yagona  narsa  shu.  Biroq 

«Nautilus»  birinchi  m arta  suvga  sho'ng'igan  kun- 

dan  e’tiboran  men  uchun  dunyo  yo'qoldi.  O'sha 

kuni men so'nggi kitob va risolalarni, gazetalarning 

so'nggi  nusxalarini  sotib  olgan  edim.  O'shandan  , 

beri  men uchun  insoniyat  o'ylashdan va yozishdan 

to'xtadi.  Bu  kitoblar,  professor,  butunlay  sizning 

ixtiyoringizda  -  ulardan  istagan vaqtingizda xohla- 

ganingizcha foydalanavering.

Kapitan  Nemoga  minnatdorchilik  bildirgach, 

kutubxona  tokchalariga  yaqinlashdim.  Men  u  yer­

da  aniq  fanlarning  turli  sohalariga  doir,  falsafa, 

adabiyotga  doir  barcha  tillarda  yozflgan  kitoblarni 

ko'rdim.

Qiziq bir narsa diqqatimni o'ziga tortdi:  hamma 

kitoblar qaysi tilda yozilganidan  qat’i nazar,  alfavit 

tartibida turardi.  Bu  kapitan  Nemoning hamma til- 

larni yaxshi bilishidan dalolat berardi.

Men  kutubxonaga  inson  tafakkuri  yaratgan  eng 

ajoyib  narsalarni  -   fan  sohasida  ham,  badiiy  proza 

va  poeziyada  ham:  Gomerdan tortib  Viktor  Gyugo- 

gacha,  Ksenofontdan  Mishlegacha,  Rabledan  Jorj

100

---

Zandgacha  qadimiy va hozirgi  zamon avtorlarining 

asarlarini ko'rdim. Ammo bu kutubxonada ilmiy ki- 

toblar har holda ko'proq  edi.  Bilishimcha,  kapitan- 

ning ilmiy m ashgulotlarining asosiy predmeti tabi­

iyot tarixi bo‘lishiga qaramay, ballistika  mexanika- 

si,  gidrologiya2,  meteorologiya,  geografiya,  geolo- 

giya  va  hokazolarga  oid  kitoblar  ham  kam  emasdi. 

Tokchalarda  Gumboldt,  Aragoning  barcha  asarlari, 

Fuko,  Anri  Sen  Kler-Devil,  Shasl,  Miln-Edvards, 

Katrfaj,  Tindal,  Faradey,  Bertello,  Abbat  Sekki,  Pe- 

term ann,  Mori,  Agasits  asarlari,  akademiyalarning 

«Solnoma»lari, turli  geografik jamiyatlarning bulle- 

tenlari va hokazolar,  xuddi  shu faxrli  jamoa yonida 

kapitanning menga ko'rsatgan hurm atidan m innat- 

dor bo'lishim  kerakdir,  mening o‘sha ikki  tomligim 

ham  turar  edi.  Jozef  Bertranning  «Astronomiya 

asoslari»  kitobi  menga bir  sanani  aniqlab  olish  im- 

konini berdi: bu kitob  1865-yilning o'rtalarida chiq- 

qanini  bilardim;  bundan  chiqdi,  «Nautilus»  shun­

dan oldin suvga tushmagan.

Demak, kapitan Nemo ko‘pi bilan bundan uch yil 

muqaddam suvosti sayohatiga chiqqan!

Bordi-yu,  bundan  ham  keyinroq  chiqqan  ki­

toblar  topilib  qolsa,  suvosti  kemasining  dengizga 

tushirilgan  vaqtini  yanada  aniqroq  belgilab  olish 

mumkin,  deb oyladim  o'zimcha. Ammo bu masala- 

lam i bilib olish uchun hali oldinda yetarli vaqt bor, 

hozir  esa  «Nautilus»  mo'jizalarini  ko‘rib  chiqishni 

kechiktirgim kelmadi,

-   Kutubxonangizdan  foydalanishga  ruxsat  ber-