A b d u m a j id m a d r a im o V g avhar fu zailo V a

7.3.15.  «Tarixi  salotini  Mang'itiya*
“Tarixi  salotini  M ang'itiya”  ( “ M ang'it  sultonlarining  tarixi”)  asari 
buxorolik  m a sh h u r  tarixchi  olim   va  sh o ir  M irzo  A bduazim   Som iy 
Bo'stoniy  (1838/39—1914-yildan  keyin)  qalam iga  m ansubdir.  Bo'lg'usi 
tarixchi  b o s h la n g 'ic h   m a ’lu m o tn i  o n a   y u rti  B o 'sto n   q ish lo g 'id a , 
Buxoroning  shim olida,  u ndan  40  km   narida  olgan,  so'n gra  Buxoro 
m adrasalaridan birida o'qigan,  dastlab viloyat  hukm doriari qo'lida  kotib, 
am ir  MuzafTar taxtga  o'tirgandan  keyin  uning  shaxsiy  kotibi,  munshiysi

---

bo'lib  xizmat  qilgan.  A m ir  Abdulahad  hukm ronligi  (1885— 1910)ning 
so'nggida  1898 yoki  1899-yilda podshohlikka qarshi fikriari uchun saroydan 
chetlatilib,  um rining oxirini  nochorlikda  kechirgan.
Somiy  bir  necha  adabiy  va  tarixiy  asar  yozib  qoldirgan.  “ M ir’ot  ul- 
hayol”  ( “ Xayol  ko'zgusi”),  “ Insho” ,  “Tuhfayi  shohiy”  ( “ Podshohning 
tuhfasi”),  “Tarixi  salotini  M ang'itiya”  shular jum lasidandir.  Bulam ing 
ichida  tarix  ilmi  uchun  eng  m uhim i  so’nggi  ikki  asardir.
1 9 0 0 -1902-yillar orasida yozilgan  “Tuhfayi shohiy” va  1907-yili yozib 
tam om langan  “Tarixi  salotini  M ang'itiya”  b ir davr,  Buxoro  xonligining 
am ir  MuzafTar  davridagi  tarixiga  bag'ishlang an.  Biroq,  u lar  m a ’lum  
darajada  bir-biridan  farq  qiladi.  M asalan,  “Tuhfayi  shohiy”  to'laro q , 
lekin oliy hukm dom i ko'klarga ko'tarib m aqtash, panegrik ruhida bitilgan.
“Tarixi  salotini  M ang'itiya”  esa  nisbatan  xolisona  yozilgan.  Asam ing 
ilmiy  aham iyati  shundaki,  unda  Buxoro  am iriigining  O 'rta  Osiyoning 
Rossiya  tarafidan  bosib  olinishi  arafasidagi  iqtisodiy  va  siyosiy  ahvoli, 
shuningdek,  Buxoro-Rossiya  m unosabatlari  birm uncha  keng  yoritilgan. 
K ito b n in g   q o 'ly o z m a   nusxalari  k o 'p .  U n in g   o 'z b e k isto n lik   o lim a 
L.M .Epifanova  tom o nidan  qilingan  ruscha  tarjim asi,  so'zboshi  va  zarur 
izohlari  bilan  biiga,  1962-yili,  M oskvada  chop  etilgan.